Interpelacja nr 4473

do ministra klimatu i środowiska

w sprawie zmiany modelu funkcjonowania polskiej energetyki i równego dostępu wszystkich uczestników rynku do publicznych środków pomocowych

Zgłaszający: Anna Sobolak

Data wpływu: 26-08-2024

Szanowna Pani Minister,

Krajowa Izba Klastrów Energii i Odnawialnych Źródeł Energii zrzesza i reprezentuje podmioty funkcjonujące w obszarze rozproszonego wytwarzania energii, jej magazynowania, dystrybucji i obrotu nią, jak również podmioty prowadzące działalność naukową i rozwojową w obszarze energetycznym.

O poniżej szczegółowo przedstawionym problemie w niniejszej interpelacji Krajowa Izba Klastrów Energii i Odnawialnych Źródeł Energii informowała poprzednią minister, jednak bez jakiegokolwiek pochylenia się nad problemem.

W opinii KIKE zmiana modelu funkcjonowania polskiej energetyki, uwzględniającego rosnącą rolę rozproszonych źródeł wytwarzania energii (ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii) oraz dążeniem do zeroemisyjnego systemu energetycznego, wiąże się z istotnym wzrostem infrastrukturalnych nakładów inwestycyjnych, diametralnie przekraczających nakłady o charakterze odtworzeniowym. Transformacja polskiej energetyki, przez dekady opartej wyłącznie na monokulturze węglowej, wymaga istotnego wsparcia kapitałowego, zarówno w obszarze związanym z wytwarzaniem energii, jak i jej dystrybucji. Oba obszary są ze sobą ściśle związane, co oznacza, że inwestycje infrastrukturalne powinny być planowane, wspierane i realizowane w sposób spójny i skoordynowany.

KIKE wskazuje, iż dostęp do funduszy przeznaczonych na wsparcie finansowania transformacji energetycznej nie jest jednakowy dla wszystkich interesariuszy.

Głównym źródłem finansowania transformacji polskiej energetyki są środki Funduszu Modernizacyjnego, zasilanego ze sprzedaży praw do emisji CO2 krajów Unii Europejskiej. Solidarnościowy charakter funduszu wynika ze świadomości krajów Unii Europejskiej, z jakim finansowym wyzwaniem wiąże się transformacja energetyczna krajów z niskim PKB i energetyce systemowej opartej na paliwach kopalnych. Największym beneficjentem pomocy w ramach Funduszu Modernizacyjnego jest Polska. Reasumując, przeznaczeniem środków finansowych w ramach Funduszu Modernizacyjnego jest strukturalna modernizacja rynku energii w Polsce. W ramach Funduszu Modernizacyjnego, NFOŚiGW przeprowadził m.in. nabory wniosków o dofinansowanie projektów dotyczących rozwoju infrastruktury elektroenergetycznej na potrzeby rozwoju stacji ładowania pojazdów elektrycznych, projektów dotyczących inteligentnej infrastruktury elektroenergetycznej oraz projektów związanych ze wsparciem wykorzystania magazynów oraz innych urządzeń na cele stabilizacji sieci.

Zgodnie z dokumentacją wymienionych naborów, wyłącznymi beneficjentami programów byli Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych (OSD) - operatorzy systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego w rozumieniu art. 3 pkt 25 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 716, z późn. zm.). Natomiast w ramach kryteriów jakościowych dopuszczających, wnioskodawcy zobowiązani byli do złożenia oświadczenia, że wykonują wyłącznie działalność polegającą na dystrybucji energii elektrycznej, przy czym zastrzeżenie dotyczące wyłączności oznacza podleganie zakazowi ujętemu w art. 9d ust. 1h ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 716, z późn. zm.) Rozdział działalności dystrybucyjnej od innych działalności (np. działalności wytwórczej, obrotowej), tzw. unbundling, jest obligatoryjny dla dużych podmiotów, obsługujących powyżej 100 000 odbiorców, w przeciwieństwie do małych OSD, mogących łączyć działalność dystrybucyjną z innymi działalnościami. Treść przywołanego wyżej, obligatoryjnego oświadczenia ogranicza możliwość uczestnictwa w naborze do pięciu największych OSD (Enea Operator sp. z o.o., Energa Operator sp. z o.o., Stoen Operator sp. z o.o., PGE Dystrybucja SA, Tauron Dystrybucja SA), uniemożliwiając jednocześnie wnioskowanie o dofinansowanie ponad 180 Operatorom Systemów Dystrybucyjnych, posiadających koncesję nadystrybucję energii elektrycznej.

Z identycznym przypadkiem zapisów dotyczących unbundlingu w dokumentacji naborowej mamy do czynienia w przypadku Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko na lata 2021-2027 (FENiKS), w ramach których Instytut Nafty i Gazu (operator programu) realizował nabór w ramach działania FENX.02.03 „Infrastruktura energetyczna”. Podobnie jak w przypadku wymienionych naborów w ramach Funduszu Modernizacyjnego, beneficjentem programu byli Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych, natomiast obligatoryjnym wymogiem uczestnictwa w naborze było Oświadczenie Wnioskodawcy, że wykonuje wyłącznie działalność dystrybucyjną. Taka treść oświadczenia ogranicza beneficjentów programu do „wielkiej piątki OSD” a więc Tauron Dystrybucji SA, PGE Dystrybucji SA, Energa Operatora SA, Enea Operatora sp. z o.o. oraz Stoen Operatora sp. z o.o.

Fakt występowania tego samego przypadku, dyskryminującego małe, niezależne podmioty posiadające status Operatora Systemu Dystrybucyjnego w dwóch różnych funduszach unijnych wskazuje na systemowy i nieprzypadkowy charakter zjawiska nierównego dostępu do środków publicznych.

Inwestycje infrastrukturalne w sektorze energetycznym są bardzo kapitałochłonne i w odróżnieniu do innych branż cechują się dłuższym okresem zwrotu kapitału. Transformacja energetyczna, zwłaszcza w obszarze dystrybucji energii, wymagać będzie ogromnych nakładów finansowych i dotyczyć będzie wszystkich uczestników rynku, niezależnie od skali działalności. Mniejsi Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych dysponują zdecydowanie mniejszym potencjałem finansowym, uniemożliwiającym samodzielne udźwignięcie wyzwań infrastrukturalnych działań inwestycyjnych.

Wobec powyższego rodzi się pilne pytanie: Jak rozwiązać problem nierównego traktowania uczestników rynku energii w dostępie do publicznych środków pomocowych i jak zapewnić równy dostęp do tych środków dla wszystkich uczestników rynku energii w Polsce, tym bardziej że obecnie w ramach Funduszu Modernizacyjnego NFOŚiGW uruchamia kolejne edycje naborów, w ramach których mali, niezależni Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych nie mają możliwości złożenia wniosków?

Z poważaniem

Anna Sobolak