Odpowiedź na interpelację nr 9540

w sprawie poszerzania świadomości klimatycznej wśród dzieci i młodzieży

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Maciej Kopeć

Warszawa, 27-08-2020

Szanowni Państwo Posłowie,

uprzejmie informuję, że upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasadach zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie postaw sprzyjających jego wdrażaniu w skali lokalnej, krajowej i globalnej – zostało zapewnione w przepisach ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe[1].

Realizacja edukacji ekologicznej w szkołach jest obowiązkowa i obejmuje uczniów na każdym etapie edukacyjnym. Cele kształcenia i treści nauczania wyznacza podstawa programowa określona w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej[2]. W zakresie edukacji ekologicznej odpowiednio do wieku i możliwości poznawczych uczniów zawarta została niezwykle obecnie ważna problematyka klimatyczna.

Jednocześnie, od roku szkolnego 2020/2021 wprowadzony został obowiązek realizacji zagadnień m.in. z zakresu klimatu i ochrony środowiska podczas zajęć z wychowawcą (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 czerwca 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół - Dz. U. z 2020 r., poz. 1008). Wprowadzona zmiana wynika z dostrzegania przez MEN istotnych problemów społecznych, które w szczególności powinny być podkreślane i omawiane podczas zajęć z wychowawcą w szkole każdego typu. Realizacja powyższej tematyki powinna mieć na względzie rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły.

I tak, zgodnie z podstawą programową, już na etapie wychowania przedszkolnego, obowiązkiem przedszkola jest tworzenie warunków pozwalających na bezpieczną, samodzielną eksplorację przez dziecko otaczającej przyrody, poznanie wartości oraz norm odnoszących się do środowiska przyrodniczego (adekwatnych do etapu rozwoju dziecka).

W odniesieniu do najmłodszych uczniów szkoły podstawowej (klasy I-III) nacisk położono na kształtowanie postawy szacunku dla środowiska przyrodniczego, rozwijanie umiejętności obserwacji faktów, zjawisk przyrodniczych, społecznych i gospodarczych oraz umiejętności rozumienia środowiska przyrodniczego. Wymagania szczegółowe wskazują m.in.:

  • rozpoznawanie gatunków objętych ochroną oraz cech różnych ekosystemów,
  • prowadzenie prostych hodowli roślin,
  • poznanie zasad opieki nad zwierzętami,
  • wyjaśnianie obserwowanych zjawisk według procesu przyczynowo-skutkowego i czasowego,
  • znajomość miejsc ochrony przyrody oraz parków narodowych, pomników przyrody,
  • segregowanie odpadów.

Uczniowie II etapu edukacyjnego (klasy IV-VIII szkoły podstawowej) poznają zasady zrównoważonego rozwoju oraz prowadzą działania na rzecz ochrony środowiska. Ponadto realizują treści nauczania z zakresu edukacji klimatycznej ustalone w podstawach programowych następujących przedmiotów:

Technika

Przyjmowanie postawy proekologicznej; Przyjmowanie postawy odpowiedzialności za współczesny i przyszły stan środowiska; Kształtowanie umiejętności segregowania i wtórnego wykorzystania odpadów znajdujących się w najbliższym otoczeniu; Eko-technologie pomocne w ochronie środowiska; Ekologiczne postępowanie z wytworami technicznymi.

Geografia

Relacja człowiek – środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój. Uczeń: rozróżnia przyczyny zachodzących współcześnie globalnych zmian klimatu (ocieplenia globalnego) i ocenia rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające temu zjawisku.

Biologia

Ekologia i ochrona środowiska. Uczeń: analizuje zakresy tolerancji organizmu na wybrane czynniki środowiska (temperatura, wilgotność, stężenie dwutlenku siarki w powietrzu); przedstawia porosty jako organizmy wskaźnikowe (skala porostowa), ocenia stopień zanieczyszczenia powietrza tlenkami siarki, wykorzystując skalę porostową.

Chemia

Tlen, wodór i ich związki chemiczne. Powietrze. Uczeń: wskazuje przyczyny i skutki spadku stężenia ozonu w stratosferze ziemskiej; proponuje sposoby zapobiegania powiększaniu się „dziury ozonowej”; wymienia czynniki środowiska, które powodują korozję; opisuje obieg tlenu i węgla w przyrodzie; projektuje i przeprowadza doświadczenie potwierdzające, że powietrze jest mieszaniną; opisuje skład i właściwości powietrza; wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza; wymienia sposoby postępowania pozwalające chronić powietrze przed zanieczyszczeniami.

Poniżej przedstawiam wybrane przykłady treści nauczania z zakresu edukacji ekologicznej, w tym zmian klimatu, wskazane w podstawie programowej dla szkół ponadpodstawowych:

Wiedza o społeczeństwie

Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja. Uczeń: przedstawia założenia ideowe wybranych ruchów społecznych (np. ekologizm). Sprawowanie władzy w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: przedstawia działania państwa na rzecz ochrony środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Geografia

Człowiek a środowisko geograficzne – konflikty interesów: wpływ działalności człowieka na atmosferę na przykładzie smogu, inwestycji hydrologicznych na środowisko geograficzne, rolnictwa, górnictwa i turystyki na środowisko geograficzne, transportu na warunki życia i degradację środowiska przyrodniczego, konflikt interesów człowiek – środowisko, procesy rewitalizacji i działania proekologiczne.

Uczeń: wykazuje na przykładzie wybranych miejscowości wpływ działalności człowieka na powstawanie smogu typu londyńskiego fotochemicznego oraz na podstawie dostępnych źródeł podaje przyczyny i proponuje sposoby zapobiegania powstawaniu tego zjawiska; ocenia wpływ transportu na warunki życia ludności i środowisko przyrodnicze; identyfikuje konflikty interesów w relacjach człowiek – środowisko i rozumie potrzebę ich rozwiązywania zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz podaje własne propozycje sposobów rozwiązania takich konfliktów; przyjmuje postawę współodpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego Ziemi.

Biologia

Ekologia. Uczeń: wyjaśnia, czym jest tolerancja ekologiczna; planuje i przeprowadza doświadczenie mające na celu zbadanie zakresu tolerancji ekologicznej w odniesieniu do wybranego czynnika środowiska. Wymiana gazowa i krążenie. Uczeń: analizuje wpływ czynników zewnętrznych na funkcjonowanie układu oddechowego (tlenek węgla, pyłowe zanieczyszczenie powietrza, smog).

Geografia

Atmosfera: czynniki klimatotwórcze, rozkład temperatury powietrza, ciśnienia atmosferycznego i opadów, ogólna cyrkulacja atmosferyczna, mapa synoptyczna, strefy klimatyczne i typy klimatów. Uczeń: wyjaśnia rozkład temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na Ziemi; przedstawia piękno, potęgę oraz dynamikę zmian zachodzących w atmosferze, wyjaśnia przyczyny tych zmian, ukazuje ich zagrożenia i skutki.

Hydrosfera: zasoby wód na Ziemi, morza, prądy morskie, sieć rzeczna, lodowce. Uczeń: wyjaśnia zróżnicowanie rodzajów i wielkości zasobów wód na Ziemi oraz we własnym regionie; przedstawia cechy fizykochemiczne wód morskich oraz dostrzega problem ich zanieczyszczenia; przedstawia wpływ zanikania pokrywy lodowej w obszarach okołobiegunowych na gospodarkę, życie mieszkańców i ich tożsamość kulturową.

Problemy środowiskowe współczesnego świata: tropikalne cyklony, trąby powietrzne, sztormy, powodzie, tsunami, erozja gleb, wulkanizm, wstrząsy sejsmiczne, powstawanie lejów krasowych, zmiany klimatu, pustynnienie, zmiany zasięgu lodowców, ograniczone zasoby wody na Ziemi, zagrożenia georóżnorodności i bioróżnorodności. Uczeń: wyjaśnia powstawanie geozagrożeń meteorologicznych klimatycznych (tropikalne cyklony, trąby powietrzne, pustynnienie, zmiany klimatu); dyskutuje na temat wpływu deforestacji i innych czynników na zmiany klimatu na Ziemi oraz proponuje działania służące ograniczaniu tych zmian; wskazuje na mapach obszary współcześnie zlodzone i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zasięg pokrywy lodowej.

Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski: podział na regiony fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i zasoby surowcowe, ukształtowanie powierzchni, sieć wodna, warunki klimatyczne, formy ochrony przyrody, stan środowiska przyrodniczego. Uczeń: charakteryzuje klimat Polski oraz wybranego regionu kraju, posługując się mapami elementów klimatu i danymi klimatycznymi; wyjaśnia zróżnicowanie klimatu oraz ocenia gospodarcze konsekwencje długości trwania okresu wegetacyjnego w różnych regionach Polski; wyjaśnia przyczyny i skutki niedoboru wody w wybranych regionach Polski; dokonuje analizy stanu środowiska w Polsce i własnym regionie oraz przedstawia wnioski z niej wynikające, korzystając z danych statystycznych i aplikacji GIS; uzasadnia konieczność działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego w Polsce, określa możliwości własnego zaangażowania w tym zakresie oraz przedstawia różne formy ochrony przyrody w Polsce i własnym regionie.

Chemia

Elementy ochrony środowiska. Uczeń: wymienia podstawowe rodzaje zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby (np. metale ciężkie, węglowodory, produkty spalania paliw, freony, pyły, azotany(V), fosforany(V) (ortofosforany(V)), ich źródła oraz wpływ na stan środowiska naturalnego; opisuje rodzaje smogu oraz mechanizmy jego powstawania; proponuje sposoby ochrony środowiska naturalnego przed zanieczyszczeniem i degradacją zgodnie zasadami zrównoważonego rozwoju.

Należy równocześnie wyjaśnić, że ww. treści nauczania podstawy programowej nauczyciele rozwijają i doprecyzowują w swoich programach nauczania[3]. Prawem każdego nauczyciela jest też dokonanie swobodnego wyboru metod nauczania i pomocy dydaktycznych odpowiadających jego koncepcji dydaktycznej.

Ministerstwo wspiera szkoły i nauczycieli w przekazywaniu treści związanych z edukacją klimatyczną m.in. poprzez działalność projektową Ośrodka Rozwoju Edukacji (np. „Edukacja globalna. Liderzy zrównoważonego rozwoju”). Realizacja projektów angażuje nauczycieli i uczniów w całym kraju dostarczając innowacyjnych narzędzi i materiałów dydaktycznych (np. grywalizacja).

Na platformie www.epodreczniki.pl Ośrodek Rozwoju Edukacji oferuje ok. 150 materiałów dydaktycznych dla uczniów i nauczycieli do kształcenia ogólnego na wszystkich etapach edukacyjnych, w tym filmiki dotyczące zmian klimatycznych, ćwiczenia interaktywne oraz scenariusze lekcji. Treść materiałów aktualizowana jest we współpracy z Ministerstwem Klimatu oraz Instytutem Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy.

Działania Ministerstwa uzupełniane są propozycjami innych podmiotów na poziomie krajowym i międzynarodowym np. Ministerstwo Klimatu, organizacje pozarządowe z Grupy Zagranica, program GLOBE, GENE - Global Education Network Europe, UNESCO.

Reasumując, mając na uwadze powyższe, Minister Edukacji Narodowej uznaje wymagania określone w cyt. powyżej nowych podstawach programowych za kompleksowe i aktualne. Niezależnie od tego, szkoła zawsze może zorganizować dodatkowe zajęcia edukacyjne dotyczące m.in. klimatu oraz ochrony środowiska.

Z poważaniem

Z upoważnienia
MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ

Maciej Kopeć
Podsekretarz Stanu

[1] Dz. U. z 2020 r. poz. 910 t. j.

[2] W przedszkolu i szkole podstawowej obowiązuje podstawa programowa uregulowana w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz. U. poz. 356, ze zm.); w szkołach ponadpodstawowych (od 1 września 2019 r.) stosowana jest podstawa programowa uregulowana w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 30 stycznia 2018 r. w sprawie kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz. U. poz. 467).

[3] Art. 22a ustawy o systemie oświaty (Dz. U. z 2020 r. poz. 1327).