Odpowiedź na interpelację nr 5854
w sprawie edukacji w obszarze seksualności człowieka
Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Katarzyna Lubnauer
Warszawa, 21-11-2024
Szanowny Panie Marszałku,
w zgodnej ocenie Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Zdrowia oraz Ministerstwa Sportu i Turystyki konieczne jest zapewnienie wszystkim uczniom, na odpowiednim etapie edukacji, dostępu do rzetelnej wiedzy na temat szeroko rozumianego zdrowia w formie odrębnego, obowiązkowego i holistycznie ujmującego problematykę zdrowia przedmiotu, którego celem będzie również kształtowanie postaw i umiejętności w zakresie systematycznego monitorowania zdrowia i stosowania podstawowej profilaktyki zdrowotnej.
Zdrowie to całkowity fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności. Jest podstawowym warunkiem dobrej jakości codziennego życia oraz efektywnego funkcjonowania i rozwoju w różnym wieku. Należy je postrzegać jako indywidualny zasób człowieka oraz jako zasób społeczny, determinujący zdrowe, wolne od zagrożeń otoczenie, zarówno w najbliższej społeczności, jak w wymiarze kraju czy świata, stanowiąc globalny potencjał zdrowotny. W świetle pogarszających się wskaźników zdrowia całej populacji, istotne są systemowe działania edukacyjne, mające na celu rozwijanie umiejętności troski o holistycznie rozumiane zdrowie. Edukacja zdrowotna to wieloetapowy, wielopłaszczyznowy i interdyscyplinarny proces prowadzący do budowania tzw. „alfabetyzmu zdrowotnego”, czyli wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych pozwalających na trafne rozpoznawanie potrzeb zdrowotnych własnych i otoczenia oraz podejmowania odpowiednich działań naprawczych czy profilaktycznych.
Szkoła pełni w tych działaniach szczególną rolę. Nauczyciele, wspierając w tym zakresie obowiązki rodziców, powinni zmierzać do tego, aby uczniowie rozwijali świadomość zdrowia i kompetencje, niezbędne do utrzymania zdrowia fizycznego, psychicznego, społecznego i seksualnego, w tym w szczególności poprzez aktywność fizyczną, zdrowe odżywianie, higienę osobistą i sen, redukowanie stresu, budowanie pozytywnych relacji społecznych, rodzinnych i partnerskich, unikanie zagrożeń i zachowań ryzykownych oraz dbałość o zdrowe i bezpieczne środowisko życia. Kluczowe jest tu wykorzystanie aktualnej wiedzy opartej na dowodach naukowych oraz wieloletnich doświadczeń z realizacji edukacji i profilaktyki zdrowotnej w Polsce oraz z innych krajów.
Dlatego, Minister Edukacji we współpracy z Minister Zdrowia oraz Ministrem Sportu i Turystyki, podjęła prace mające na celu wprowadzenie w szkołach, już od 1 września 2025 r. nowego i obowiązkowego dla każdego ucznia przedmiotu, który wyposaży uczniów w wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne, które pozwolą na trafne rozpoznanie potrzeb zdrowotnych oraz nakierują na podejmowanie odpowiednich działań profilaktycznych czy naprawczych, i które będą skupiały się na identyfikacji problemów i ich rozwiązywaniu. Dotychczas w szkołach nie realizowano odrębnego, obowiązkowego przedmiotu, który byłby dedykowany wyłącznie zagadnieniom dotyczącym szeroko rozumianego zdrowia.
Nowy, obowiązkowy przedmiot – edukacja zdrowotna – będzie realizowany począwszy od roku szkolnego 2025/2026:
- w klasach IV-VIII szkoły podstawowej (po 1 godz. w klasach IV-VII, a w klasie VIII 1 godz. w I półroczu),
- w klasach I-III szkół ponadpodstawowych (liceum ogólnokształcące, technikum, branżowa szkoła I stopnia) – 2 godz. w cyklu kształcenia.
Jednocześnie, ponieważ podstawa programowa przedmiotu edukacja zdrowotna obejmuje treści z zakresu wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji, nowy przedmiot zastąpi dotychczasowe, nieobowiązkowe zajęcia pn. wychowanie do życia w rodzinie.
Odnosząc się do kwestii kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, uprzejmie informuję, że są one uregulowane w rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli[1].
Przepisy ww. rozporządzenia stanowią o wymaganym od nauczycieli poszczególnych typów szkół i placówek poziomie wykształcenia, zakresie przygotowania merytorycznego oraz wymaganiach dotyczących przygotowania pedagogicznego. Przygotowanie merytoryczne musi obejmować treści nauczania określone w podstawie programowej przedmiotu, do nauczania którego nauczyciel jest zatrudniany. W ten sposób określane są kwalifikacje do większości przedmiotów występujących w podstawie programowej kształcenia ogólnego i kształcenia w zawodzie. W przypadku przedmiotów lub zajęć, do nauczania których wymagania są inne niż wskazane wyżej, w rozporządzeniu określone są przepisy odrębne.
W najbliższym czasie planowane jest przygotowanie projektu nowelizacji ww. rozporządzenia polegającej m.in. na określeniu kwalifikacji wymaganych od nauczycieli edukacji zdrowotnej. Zakłada się, że poza nauczycielami, którzy ukończyli studia lub studia podyplomowe w zakresie edukacji zdrowotnej i posiadają przygotowanie pedagogiczne, kwalifikacje do nauczania przedmiotu edukacja zdrowotna będą posiadali także nauczyciele biologii, wychowania fizycznego, wychowania do życia w rodzinie, psychologowie.
Niezależnie od projektowanych zmian legislacyjnych Minister Edukacji zamierza zlecić wybranym uczelniom - w trybie przepisów art. 464 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce[2] - organizację kwalifikacyjnych studiów podyplomowych dla nauczycieli w zakresie edukacji zdrowotnej. Obecnie przygotowywane są materiały służące organizacji takich studiów i planowana sieć uczelni, które je poprowadzą. Sieć ta powinna gwarantować nauczycielom równomierny - na terenie całego kraju - dostęp do studiów.
Uczelnie, które podejmą się organizacji ww. studiów będą zobowiązane realizować je zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela[3]. Przepisy te umożliwiają organizację kwalifikacyjnych studiów podyplomowych dla nauczycieli posiadających już uprawnienia do nauczania innego przedmiotu. Program studiów powinien zapewnić przygotowanie merytoryczne i metodyczne do nauczania edukacji zdrowotnej .
Ww. studia będą finansowane z budżetu Ministra Edukacji i będą bezpłatne dla nauczycieli. Ministerstwo Edukacji zaplanowało w swoim budżecie środki finansowe na ten cel. Wysokość środków zaangażowanych na realizację zadania będzie zależała od liczby uczelni, które podejmą się prowadzenia studiów i będzie możliwa do podania po zakończeniu ustaleń z uczelniami w tej sprawie.
Uczelnie mogą prowadzić kwalifikacyjne studia podyplomowe w zakresie edukacji zdrowotnej także odpłatnie, a koszt udziału w nich nauczycieli może być dofinansowany w części lub w całości ze środków wyodrębnianych w budżetach organów prowadzących szkoły, w których nauczyciele są zatrudnieni, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa[4].
Dodać należy również, że publiczne placówki doskonalenia nauczycieli mają obowiązek organizować i prowadzić formy doskonalenia nauczycieli w zakresie wynikającym z ustalonych przez Ministra Edukacji na dany rok szkolny kierunków polityki oświatowej państwa. W roku szkolnym 2024/2025 jednym z kierunków polityki oświatowej państwa jest edukacja prozdrowotna w szkole, w tym kształtowanie zachowań służących zdrowiu, rozwijaniu sprawności fizycznej i nawyku aktywności ruchowej oraz nauki udzielania pierwszej pomocy. Ustalenie przez Ministra Edukacji kierunku polityki oświatowej stanowi – wynikające z przepisów prawa – zobowiązanie dla publicznych placówek do organizowania doskonalenia w tym zakresie. Placówki mają zatem obowiązek organizowania w tym roku szkolnym form doskonalenia adresowanego przede wszystkim do nauczycieli biologii, wychowania fizycznego, wychowania do życia w rodzinie, psychologów w zakresie prowadzenia zajęć edukacji zdrowotnej.
Podobne rozwiązania – dotyczące zarówno zamawiania w uczelniach studiów podyplomowych jak i ustalania kierunków polityki edukacyjnej - planowane są na kolejne lata szkolne.
Nawiązując do podręczników, uprzejmie informuję, że warunki, jakie muszą one spełniać, by mogły zostać dopuszczone do użytku szkolnego są określone w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty [5] oraz w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego podręczników .[6]
Wszczęcie postępowania administracyjnego o dopuszczenie do użytku szkolnego podręcznika odbywa się na wniosek wydawcy. Szczegółowe informacje jakie powinien zawierać wniosek oraz dokumenty jakie należy dołączyć do wniosku są określone w § 6 ww. rozporządzenia w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego podręczników.
Wnioskodawca obowiązany jest wnieść odpowiednią opłatę, w zależności od rodzaju podręcznika, w wysokości określonej § 15 tego rozporządzenia.
Wszelkie informacje przeznaczone dla wydawców podręczników znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej, w zakładce:
https://www.gov.pl/web/edukacja/podreczniki-do-ksztalcenia-ogolnego
Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania dopuszcza do użytku szkolnego podręcznik po uzyskaniu pozytywnych opinii rzeczoznawców wyznaczonych przez tego ministra z listy rzeczoznawców do spraw podręczników. Zgodnie z § 6 ww. rozporządzenia, warunkiem dopuszczenia do użytku szkolnego podręcznika w postaci papierowej jest uzyskanie trzech pozytywnych opinii sporządzonych przez rzeczoznawców: dwóch opinii merytoryczno-dydaktycznych zawierających szczegółową ocenę poprawności pod względem merytorycznym i szczegółową ocenę przydatności dydaktycznej, w tym ocenę materiału ilustracyjnego oraz jednej opinii językowej zawierającej szczegółową ocenę poprawności pod względem językowym, w tym ocenę tekstów zamieszczonych w materiale ilustracyjnym oraz ocenę komunikatywności tekstu podręcznika.
Dopuszczone do użytku szkolnego podręczniki są wpisywane do wykazu podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego, publikowanego na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej, w zakładce: https://podreczniki.men.gov.pl/
Materiały ćwiczeniowe i edukacyjne nie są sprawdzane pod względem poprawności treści w nich zawartych przez rzeczoznawców powołanych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, ponieważ nie podlegają procedurze dopuszczania do użytku szkolnego.
Z poważaniem
Z upoważnienia Ministra Edukacji
Katarzyna Lubnauer
Sekretarz Stanu
[1] Dz. U. z 2023 r. poz. 2102
[2] t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 742
[3] Dz. U. z 2024 r. poz. 453
[4] art. 70a ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2024 r. poz. 986)
[5] Dz. U. z 2024 r. poz. 750 z późn. zm.
[6] Dz. U. z. 2019 r. poz. 2013