Odpowiedź na zapytanie nr 2364
w sprawie repatriantów z Republiki Kazachstanu
Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji Bartosz Grodecki
Warszawa, 18-02-2021
Szanowna Pani Marszałek,
w odpowiedzi na zapytania o numerach od 2357 do 2365 Pana Posła Krystiana Kamińskiego, Pana Posła Michała Urbaniaka, Pana Posła Grzegorza Brauna, Pana Posła Janusza Korwin-Mikkego, Pana Posła Artura Dziambora, Pana Posła Konrada Berkowicza oraz Pana Posła Dobromira Sośnierza w sprawie repatriantów z Republiki Armenii, Republiki Kirgiskiej, Republiki Uzbekistanu, Gruzji, azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej, Republiki Tadżykistanu, Republiki Azerbejdżanu, Republiki Kazachstanu i Turkmenistanu, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Stosownie do przepisów art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji[1] wiza krajowa w celu repatriacji może być wydana osobie polskiego pochodzenia, która przed dniem wejścia w życie tej ustawy, tj. przed 1 stycznia 2001 r., zamieszkiwała na stałe na terytoriach wskazanych w wystąpieniach Panów Posłów. Należy podkreślić, że osoby ubiegające się o wizę krajową w celu repatriacji nie muszą - w dacie złożenia wniosku, ani w dacie wydania wizy - posiadać obywatelstwa ww. państw ani też zamieszkiwać na ich obszarze.
Na mocy przepisów ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy o repatriacji oraz niektórych innych ustaw[2] wprowadzono możliwość złożenia wniosku o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji i nabycia tym samym obywatelstwa polskiego w trybie repatriacji przez małżonka i zstępnych osoby posiadającej polskie pochodzenie oraz zamieszkującej na stałe, przed 1 stycznia 2001 r., na terytoriach wskazanych w art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy o repatriacji[3].
Źródłem informacji o kraju pochodzenia osób przybywających do Polski w ramach repatriacji mogą być dane o liczbie wniosków złożonych w sprawach repatriacyjnych do poszczególnych konsulów oraz o liczbie wydanych przez nich wiz krajowych w celu repatriacji. Niemniej jednak należy zwrócić uwagę, że postępowania repatriacyjne mogą być prowadzone również w polskich placówkach zlokalizowanych w państwach innych niż wymienione w art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy o repatriacji. Zgodnie bowiem z art. 12b ust. 1 ustawy o repatriacji organem właściwym do wydania wizy krajowej w celu repatriacji jest konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o jej wydanie. Jednak jeżeli przemawia za tym uzasadniony interes wnioskodawcy, minister właściwy do spraw zagranicznych może do rozpatrzenia sprawy wyznaczyć innego konsula. Mechanizm ten przekłada się na znaczną liczbę postępowań repatriacyjnych prowadzonych w polskich konsulatach w Republice Białorusi oraz na Ukrainie, chociaż państwa te nie zostały wymienione w art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy o repatriacji.
Mając powyższe na uwadze uprzejmie informuję, że w latach 2015-2019 do Polski na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji przybyło 2555 osób, w tym 670 małoletnich. Jednocześnie w okresie tym wraz z repatriantami przybyło do Polski 134 członków ich rodzin (małżonków), którzy legalizowali pobyt w Polsce jako cudzoziemcy, na podstawie stosownych zezwoleń pobytowych. Małżonkowie repatriantów, którzy od 1 maja 2017 r., na podstawie art. 9 ust. 3 i 4 ustawy o repatriacji, skorzystali z możliwości uzyskania statusu repatrianta są ujmowani w danych statystycznych w powyższym zakresie jako przybyli do Polski repatrianci.
Z informacji przekazanych przez wojewodów, w oparciu o prowadzone postępowania w sprawach o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego nabytego w drodze repatriacji, wynika, że w 2020 r. w Polsce osiedliło się 528 repatriantów, w tym 142 małoletnich. Należy podkreślić, że nie są to dane ostateczne, gdyż nie wszyscy repatrianci przybyli w 2020 r. wystąpili do wojewodów o wydanie decyzji potwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego. Szacuje się, że w 2020 r. do Polski przybyło łącznie około 550 repatriantów.
Należy pamiętać, że z uwagi na ograniczenia spowodowane globalną sytuacją epidemiologiczną dane za 2020 r. nie dają pełnego obrazu procesu repatriacji. Pandemia utrudniła składanie wniosków o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji, opóźniła przekazywanie wniosków z konsulatów do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, a także miała wpływ na zmniejszenie liczby osób przybywających do Polski na podstawie wizy repatriacyjnej.
Analiza danych dotyczących liczby wniosków o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji składanych w konsulatach w latach 2016-2019 pozwala stwierdzić, że około 75% wnioskodawców oczekujących na repatriację pochodzi z Kazachstanu, 11% z Rosji, 5% z Ukrainy, 1% z Białorusi, a dalej Uzbekistanu, Gruzji i Turkmenistanu. W 2018 r. i 2019 r. odnotowano wzrost liczby wniosków składanych w Kazachstanie, które stanowiły około 80% ogólnej liczby, a także w Rosji - około 12%. Natomiast nastąpił spadek liczby wniosków złożonych w tym zakresie w konsulatach na Ukrainie i Białorusi. Porównując te dane należy mieć na uwadze, że osoby składające wnioski o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji w konsulatach na Ukrainie i Białorusi oraz w Kaliningradzie często nie są mieszkańcami ww. obwodów konsularnych, lecz wnioskują o zmianę właściwości konsula, w celu możliwości złożenia wniosku w konsulacie położonym bliżej polskiej granicy.
W 2019 r. na 870 wydanych przez konsulów wiz krajowych w celu repatriacji 75% z nich wydano w Kazachstanie, 11,7% w Rosji, 6,5% na Ukrainie, 3,5% w Republice Białorusi, 1,2% w Gruzji, a 1,1% w Uzbekistanie. Wizy krajowe w celu repatriacji wydali w 2019 r. także konsulowie w Mołdawii oraz Izraelu (pojedyncze przypadki). Z kolei w 2020 r. konsulowie wydali 612 wiz krajowych w celu repatriacji, z tego 65,8% w placówkach w Kazachstanie, 16% w Rosji, 7,3% na Ukrainie, 6,2% w Republice Białorusi, a pozostałe w Azerbejdżanie, Armenii, Uzbekistanie i Gruzji.
Spośród zmian dokonanych w wyniku nowelizacji ustawy o repatriacji w 2017 r.[4] do najważniejszych należy zaliczyć utworzenie ośrodków adaptacyjnych dla repatriantów, możliwość skorzystania przez nich z dopłaty z budżetu państwa na zakup lub wynajem lokalu mieszkalnego oraz wprowadzenie dofinansowania dla samorządów zapraszających wskazane z nazwiska rodziny repatriantów. Przyczyniło się to do znaczącego wzrostu liczby osób, które w ostatnich latach przyjechały do Polski w ramach repatriacji.
W 2018 r., tj. w pierwszym, pełnym roku funkcjonowania nowych rozwiązań prawnych, w trybie repatriacji przybyło do Polski 765 osób (w tym 386 poprzez ośrodki), w 2019 r. - 877 (w tym 538 poprzez ośrodki), w 2020 r. - 550 osób (w tym 245 poprzez ośrodki).
Analizując liczbę osób, które przyjechały do Polski w ramach repatriacji, należy pamiętać, że wiąże się to z nabyciem, z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy RP, obywatelstwa polskiego oraz - w niektórych przypadkach, np. dla obywateli Republiki Kazachstanu - z utratą dotychczas posiadanego obywatelstwa. Z powyższych względów zdarza się, że osoby ubiegające się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji przesuwają w czasie decyzję o przyjeździe do Polski w tym trybie, z uwagi na zobowiązania rodzinne czy zawodowe. Ponadto osoba ubiegająca się o repatriację musi spełnić wymogi określone przepisami ustawy o repatriacji, w szczególności dotyczące udokumentowania polskiego pochodzenia przodków, zamieszkiwania przed 1 stycznia 2001 r. na terytorium wskazanym w art. 9 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy oraz udokumentowania warunków do osiedlenia się w Polsce. Niezależnie od spełniania tych warunków, wiza krajowa w celu repatriacji nie może być wydana osobie, wobec której zachodzą okoliczności skutkujące obligatoryjną odmową wydania tego dokumentu.
Mając na uwadze powyższe oraz zważywszy na nieodwracalny skutek prawny w postaci nabycia obywatelstwa polskiego, wydanie wizy krajowej w celu repatriacji jest poprzedzone wieloetapową procedurą, mającą na celu weryfikację czy dana osoba spełnia warunki uzyskania tego dokumentu.
Początkowym elementem tej procedury jest złożenie przez osobą zainteresowaną wniosku w sprawie wydania wizy krajowej w celu repatriacji. Wniosek ten należy złożyć do konsula właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej lub innego konsula, wyznaczonego na prośbę strony przez ministra właściwego do spraw zagranicznych. Na podstawie dołączonych dokumentów i poczynionych ustaleń konsul wydaje decyzję o uznaniu bądź odmowie uznania wnioskodawcy za osobę polskiego pochodzenia. Od negatywnej decyzji konsula w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia służy odwołanie do ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
Złożone w konsulacie wnioski wraz z załącznikami oraz decyzją konsula, uznającą wnioskodawcę za osobę polskiego pochodzenia są przesyłane do ministra właściwego do spraw wewnętrznych w celu uzyskania zgody na wydanie wizy (art. 12b ustawy o repatriacji). Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji (SWiA) przed udzieleniem zgody zasięga opinii organów właściwych w sprawach ochrony granic, bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, a także opinii wojewody i gminy właściwych dla docelowego osiedlenia się repatrianta.
Po zgromadzeniu ww. opinii Minister SWiA wydaje postanowienie o udzieleniu zgody lub o odmowie udzielenia zgody na wydanie wizy krajowej w celu repatriacji bądź o udzieleniu zgody lub jej odmowie na wydanie decyzji o zakwalifikowaniu do wydania wizy krajowej w celu repatriacji, jeżeli wnioskodawca na tym etapie postępowania nie udokumentował warunków do osiedlenia się w Polsce. Strona może zaskarżyć to postanowienie składając wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Postanowienie Ministra SWiA jest przesyłane do właściwego konsulatu i stanowi podstawę do wydania wnioskodawcy wizy krajowej w celu repatriacji lub decyzji o zakwalifikowaniu do wydania wizy krajowej w celu repatriacji. Wizę repatriacyjną otrzymują osoby, które przedstawią konsulowi dowody potwierdzające posiadanie lub zapewnienie lokalu mieszkalnego i źródeł utrzymania w Polsce, zwanych warunkami do osiedlenia się.
Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy o repatriacji dowodem na posiadanie warunków do osiedlenia się jest dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu mieszkalnego na okres nie krótszy niż 12 miesięcy oraz oświadczenie o zatrudnieniu lub umowa o pracę na okres nie krótszy niż 12 miesięcy. Z kolei w myśl art. 12 ust. 3 ww. ustawy dowodem potwierdzającym zapewnienie warunków do osiedlenia się jest:
- decyzja Pełnomocnika Rządu do Spraw Repatriacji w sprawie przyznania miejsca w ośrodku adaptacyjnym dla repatriantów,
- uchwała rady gminy zawierająca zobowiązanie do zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 2 lata,
- oświadczenie obywatela polskiego zawierające zobowiązanie do zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 2 lata (dotyczy wyłącznie wstępnych, zstępnych lub rodzeństwa osoby zapraszającej),
- oświadczenie osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, mających siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zawierające zobowiązanie do zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 2 lata.
Końcowym elementem procedury repatriacyjnej jest przyjazd osoby uprawnionej do Polski na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji i nabycie przez nią obywatelstwa polskiego.
Przepisy ustawy o repatriacji przewidują różne formy pomocy adresowanej bezpośrednio do repatriantów lub udzielanej poprzez ośrodki adaptacyjne dla repatriantów oraz gminy. Działania podejmowane w tym zakresie wiążą się z powstaniem skutków finansowych po stronie budżetu państwa.
Każdy repatriant, niezależnie od podstawy przyjazdu do Polski, otrzymuje jednorazową pomoc finansową, o której mowa w art. 17 ust. 1 ww. ustawy (ryczałtowe pokrycie kosztów przejazdu, środki na zagospodarowanie i bieżące utrzymanie oraz pomoc w związku z podjęciem przez dziecko nauki w szkole). Średnia kwota pomocy, wypłacanej przez starostę na podstawie decyzji Pełnomocnika Rządu do Spraw Repatriacji, wynosi około 13 000 zł na osobę.
Ponadto osoba przybyła do Polski w ramach repatriacji może wystąpić do starosty o częściowe pokrycie poniesionych, udokumentowanych przez nią kosztów związanych z remontem, adaptacją lub wyposażeniem lokalu mieszkalnego w miejscu osiedlenia (art. 17 ust. 2 ustawy o repatriacji). Wysokość przyznawanej w tym zakresie pomocy co roku podlega waloryzacji i w 2021 r. wynosi około 6 500 zł na osobę.
Osoby, które przybyły do Polski poprzez ośrodki adaptacyjne dla repatriantów lub w oparciu o zaproszenie członka rodziny mają prawo do uzyskania pomocy finansowej na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych (art. 17b ustawy o repatriacji). Pomoc ta jest przyznawana decyzją Pełnomocnika Rządu do Spraw Repatriacji, na wniosek osoby zainteresowanej, w formie dopłaty do nabycia lokalu/budynku mieszkalnego, w wysokości 25 tysięcy złotych na osobę oraz dodatkowo 25 tysięcy złotych na rodzinę, bądź w formie dopłaty do kosztów czynszu najmu lokalu/budynku mieszkalnego albo zakwaterowania w domu studenckim[5].
Niezależnie od ww. form pomocy finansowej przekazywanej bezpośrednio repatriantom do kosztów związanych z realizacją procesu repatriacji należy zaliczyć wydatki ponoszone w związku z funkcjonowaniem ośrodków adaptacyjnych, dotacjami dla gmin realizujących zadania z zakresu repatriacji oraz zapewnieniem przez starostów aktywizacji zawodowej repatriantów.
Obecnie na terenie RP są prowadzone dwa ośrodki adaptacyjne dla repatriantów - w Pułtusku i Środzie Wielkopolskiej - mogące przyjąć jednorazowo około 260-280 osób. Średni koszt pobytu jednego repatrianta w ośrodku przez maksymalnie możliwy okres (180 dni) kształtuje się na poziomie około 33 000 tys. zł.
Decyzja o przyznaniu miejsca w ośrodku kandydatowi na repatrianta oraz członkom jego najbliższej rodziny (małżonkowi oraz małoletnim dzieciom) jest wydawana przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Repatriacji na okres nie dłuższy niż 90 dni. W przypadku, gdy repatriant nie podjął pracy zarobkowej z przyczyn od siebie niezależnych lub nie posiada nowego miejsca zamieszkania, okres ten może zostać przedłużony o kolejne 90 dni. Decyzja o przyznaniu miejsca w ośrodku adaptacyjnym jest jednym z dowodów potwierdzających zapewnienie warunków do osiedlenia się w Polsce i umożliwia wydanie kandydatowi na repatrianta wizy krajowej w celu repatriacji, a tym samym nabycie z dniem przekroczenia granicy RP, obywatelstwa polskiego.
W ośrodkach jest zapewniane repatriantom zakwaterowanie, wyżywienie, pomoc w realizacji bieżących spraw życiowych (umiejscowienie aktów stanu cywilnego, poszukiwanie miejsca docelowego osiedlenia się, bezpłatny dostęp do internetu itp.). Ponadto repatrianci uczestniczą w kursach nauki języka polskiego oraz zajęciach adaptacyjno-integracyjnych, podczas których otrzymują podstawową wiedzę w zakresie ustroju państwa, sposobu załatwiania bieżących spraw w urzędach oraz polskiej historii, tradycji i zwyczajów. Osoby chętne mają możliwość udziału kursach zawodowych.
Gminie, która podjęła uchwałę w sprawie zapewnienia lokalu mieszkalnego kandydatowi na repatrianta i członkom jego najbliższej rodziny, przysługuje prawo do wystąpienia o udzielenie dotacji z budżetu państwa. Wówczas jednostka ta jest zobowiązana do zawarcia z repatriantem umowy nadającej mu tytuł prawny do lokalu mieszkalnego na czas nieokreślony (art. 21 ust. 2 i 3 ustawy o repatriacji). Gminy, które nie decydują się na wystąpienie o dotację, mogą zawierać umowy nadające repatriantowi tytuł prawny do lokalu mieszkalnego na czas określony, przy zastrzeżeniu, że dopiero uchwała zawierająca zobowiązanie do zawarcia umowy na okres co najmniej dwóch lat, może być przedstawiona przez repatrianta jako dowód zapewnienia warunków do osiedlenia się w Polsce.
Wysokość przyznanej na ten cel dotacji jest uzależniona od tego, czy gmina zobowiązała się w uchwale do zapewnienia lokalu mieszkalnego określonemu imiennie kandydatowi na repatrianta i członkom jego najbliższej rodziny czy kandydatowi nieokreślonemu imiennie. Rodzaj podjętego przez gminę zobowiązania przesądza o wysokości kwoty dotacji (jest ona wyższa w przypadku nieokreślonych imiennie repatriantów), która w zależności od wielkości, lokalizacji oraz stopnia wyposażenia lokalu może osiągnąć poziom 180-200 tys. zł.
Repatrianci, którzy przybyli do Polski w inny sposób niż na podstawie uchwały rady gminy, w związku z którą gmina otrzymała dotację z budżetu państwa, mogą ubiegać się o udzielenie przez gminę pomocy polegającej na przeprowadzeniu remontu, adaptacji lub wyposażenia lokalu mieszkalnego w miejscu osiedlenia (art. 22 ustawy o repatriacji). Wysokość tego rodzaju pomocy co roku ulega waloryzacji i w 2021 r. wynosi około 6 500 zł na osobę.
Ponadto, każdemu repatriantowi, który nie ma możliwości samodzielnego podjęcia pracy, starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania może zapewnić aktywizację zawodową, obejmującą zwrot części kosztów ponoszonych przez repatrianta związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych lub przez pracodawcę w związku z zatrudnieniem repatrianta.
Środki na realizację ww. zadań pochodzą z rezerwy celowej budżetu państwa "Pomoc dla repatriantów". Ich wysokość w danym roku jest określona w ustawie budżetowej i nie może przekroczyć maksymalnego limitu wydatków przeznaczonych na ten cel, określonego w art. 19 ustawy z dnia z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy o repatriacji oraz niektórych innych ustaw.
Kwestia szacunkowej liczby osób polskiego pochodzenia zamieszkujących obecnie na obszarach, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy o repatriacji, pozostaje poza zakresem właściwości Ministra SWiA. Ocena taka jest prowadzona przez poszczególne konsulaty/ambasady, w odniesieniu do osób zamieszkujących w okręgach konsularnych zgodnie z właściwością tych placówek.
Z poważaniem
MINISTER SPRAW WEWNĘTRZNYCH i ADMINISTRACJI
z up. Bartosz Grodecki
Podsekretarz Stanu
[1] Dz. U. z 2019 r. poz. 1472.
[2] Dz. U. poz. 858.
[3] Art. 9 ust. 3 i 4 ustawy o repatriacji.
[4] Ustawą z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy o repatriacji oraz niektórych innych ustaw oraz ustawą z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o repatriacji, ustawy o Karcie Polaka oraz ustawy o cudzoziemcach (Dz. U. poz. 2282).
[5] W wysokości do 300 zł na osobę.