Odpowiedź na interpelację nr 4023

w sprawie wsparcia dla sektora uczelni niepublicznych w obliczu pandemii koronawirusa SARS-CoV-2

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego Anna Budzanowska

Warszawa, 21-04-2020

Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację Pani Poseł Aleksandry Gajewskiej z dnia 10 kwietnia 2020 r. (nr 4023) w sprawie wsparcia dla sektora niepublicznego szkolnictwa wyższego w obliczu pandemii koronawirusa SARS-CoV-2, uprzejmie przedstawiam następujące wyjaśnienia.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w związku z trwającym stanem epidemii, bacznie przygląda się rozwojowi sytuacji w polskich uczelniach, w tym niepublicznych. W razie konieczności podejmowane są kroki niezbędne do zapewnienia prawidłowej oraz optymalnej realizacji procesu kształcenia w polskich uczelniach w tym trudnym okresie.

Ministerstwo przygotowało szereg rozwiązań, mających na celu wsparcie, zarówno studentów i doktorantów, jak i uczelni, które mają problem z prawidłowym funkcjonowaniem w czasie epidemii. Należą do nich m.in.:

przygotowanie nowelizacji rozporządzenia w sprawie prowadzenia studiów na kierunkach opartych o standardy kształcenia, w zakresie kierunków medycznych, link: http://www.bip.nauka.gov.pl/rozporzadzenia/;
przygotowywanie nowelizacji rozporządzenia dotyczącego standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela mającej na celu uelastycznienie możliwych rozwiązań w zakresie realizacji przez uczelnie procesu kształcenia;
wydanie rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania niektórych podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, wskazującego na możliwość zawieszenia przez uczelnię zajęć lub realizacji zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość;
przedstawienie szeregu rekomendacji, które mają na celu wsparcie studentów i uczelni w tym szczególnym okresie. Rekomendacje te dotyczą m.in.:

kształcenia prowadzonego z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, link:

https://www.gov.pl/web/nauka/ksztalcenie-zdalne-na-uczelniach,

realizacji praktyk na studiach pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiach magisterskich, link:

https://www.gov.pl/web/nauka/rekomendacje-dotyczace-realizacji-praktyk-na-studiach-pierwszego-i-drugiego-stopnia-oraz-jednolitych-studiach-magisterskich,

realizacji kształcenia zdalnego, link:

https://www.gov.pl/web/nauka/rekomendacje-mnisw-dotyczace-ksztalcenia-zdalnego,

ograniczenia pracy przez pracowników uczelni, link:

https://www.gov.pl/web/nauka/rekomendacja-ministra-nauki-i-szkolnictwa-wyzszego-w-zwiazku-z-sytuacja-zagrozenia-epidemiologicznego-w-kontekscie-pracownikow-uczelni,

możliwości wsparcia finansowego studentów, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej, z uwagi na trwający stan epidemii, link:

https://www.gov.pl/web/nauka/informacja-dla-uczelni-o-mozliwosci-wsparcia-studentow-w-zwiazku-ze-stanem-zagrozenia-epidemicznego,

możliwości zwolnienia uczelni z obowiązku stosowania przepisów o zamówieniach publicznych, link:

https://www.gov.pl/web/nauka/uczelnie-moga-zostac-zwolnione-z-obowiazku-stosowania-przepisow-o-zamowieniach-publicznych.

Uprzejmie informuję, że w ramach prowadzonej reformy systemu szkolnictwa wyższego i nauki Ministerstwo wdrożyło szereg inicjatyw ukierunkowanych na wsparcie kształcenia zdalnego.

W 2018 r. Ministerstwo uruchomiło we współpracy z Fundacją Młodej Nauki ogólnopolską platformę kursów typu MOOC (Massive Open Online Courses): https://navoica.pl/. Navoica to pierwsza platforma z nową formą kształcenia – MOOC w Polsce, dostępna dla wszystkich osób zainteresowanych nauką i zdobywaniem nowych kompetencji i umiejętności. Kursy umieszczane na stronie internetowej są bezpłatne i dotyczą wszystkich obszarów kształcenia.

W kwietniu 2020 r. na platformie umieszczono m.in. bezpłatny kurs dla dydaktyków, który pozwala na dokształcenie się w zakresie nauczania online i prowadzenia zdalnych lekcji. Jest on kierowany do nauczycieli szkół podstawowych, średnich oraz wyższych.

Ponadto, w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) ogłoszono konkurs na stworzenie i realizację jednego z dwóch poniżej wskazanych rodzajów kursów edukacyjnych w formie e-learningu:

kurs edukacyjny dla studentów, stanowiący dodatkowy element procesu kształcenia na studiach I lub II stopnia,
masowy otwarty kurs edukacyjny (MOOC) dostępny dla wszystkich chętnych.

Kursy opracowane w ramach projektu PO WER zostaną umieszczone na platformie Navoica. Realizacja kursów ma prowadzić do uzyskania co najmniej dwóch spośród następujących kompetencji, które odpowiadają potrzebom społeczno-gospodarczym: kompetencje językowe, informatyczne, analityczne, w tym umiejętność rozwiązywania problemów, komunikacyjne, w zakresie przedsiębiorczości. Jednym z efektów projektu będzie podniesienie kompetencji co najmniej 1500 studentów i doktorantów. Kursy stworzą także możliwości dla osób, które nie uczestniczą w edukacji na poziomie wyższym, a są odbiorcami zajęć realizowanych w ramach trzeciej misji uczelni – młodzieży, seniorów i innych osób, które chcą podnieść swoje kompetencje zawodowe – będzie to minimum 7000 osób. Łączne dofinansowanie wyłonionych w konkursie 51 projektów wynosi 19 564 229,36 zł.

Uczelnie mogą także wykorzystać środki dostępne w ramach konkursów PO WER pn. „Zintegrowane Programy Uczelni”, które zostały ogłoszone w 2017 i 2018 r. Szkoły wyższe otrzymują wsparcie m.in. na działania podnoszące kompetencje kadr uczelni w zakresie: innowacyjnych kompetencji dydaktycznych, umiejętności informatycznych (w tym posługiwania się profesjonalnymi bazami danych i ich wykorzystania w procesie kształcenia), zarządzania informacją w celu doskonalenia jakości kształcenia, wsparcie informatycznych narzędzi zarządzania uczelniami, tworzenie otwartych zasobów edukacyjnych, kształcenie w formie e-learningu. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, uczelnie niepubliczne uzyskały dofinansowanie w ramach powyższych konkursów na działania w zakresie e-learningu w łącznej wysokości ok. 50 mln zł.

Wychodząc naprzeciw potrzebom uczelni związanym z koniecznością przejścia na zdalne formy kształcenia, zarządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 marca 2020 r. powołano Zespół do spraw kształcenia na odległość w związku z czasowym zawieszeniem kształcenia w uczelniach i kształcenia doktorantów (Dz. Urz. MNiSW poz. 16), który opracował m.in. rekomendacje Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie kształcenia prowadzonego z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Na stronie Ministerstwa zostały opublikowane także rekomendacje dotyczące realizacji praktyk na studiach pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiach magisterskich. Ponadto, na stronie Ministerstwa umieszczono dostępne narzędzia i zasoby do kształcenia na odległość oraz uruchomiono helpdesk w przypadku potrzeby uzyskania przez uczelnie wsparcia merytorycznego, organizacyjnego lub finansowego: e-learning@opi.org.pl.

Należy również podkreślić, że w negocjowanej obecnie perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2021-2027 planowana jest realizacja kolejnych projektów w zakresie cyfryzacji systemu szkolnictwa wyższego.

Ponadto uprzejmie informuję, że procedury dotyczące wyboru i realizacji projektów finansowanych z funduszy europejskich, w tym w zakresie płatności, zostaną uproszczone na mocy ustawy z dnia 3 kwietnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach wspierających realizację programów operacyjnych w związku z wystąpieniem COVID-19 w 2020 r.

Jednocześnie z powyższymi inicjatywami na rzecz uczelni, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego podejmuje również działania, których celem jest zapewnienie studentom i doktorantom dotkniętym skutkami epidemii możliwości kontynuowania kształcenia ze wsparciem z budżetu państwa. Zarówno postulowane przez Konfederację Lewiatan zwiększone dofinansowanie zapomóg przyznawanych przez uczelnie, jak i zapewnienie pomocy finansowej studentom, zapobiegającej rezygnacji ze studiów ze względów ekonomicznych, są już realizowane.

Obowiązujące przepisy umożliwiają uzyskanie przez studenta i doktoranta, który znalazł się przejściowo w trudnej sytuacji życiowej, pomocy finansowej w formie zapomogi przyznawanej w uczelniach ze środków przekazywanych na ten cel z budżetu państwa.

W trosce o dobro studentów i doktorantów potrzebujących wsparcia finansowego, Ministerstwo zarekomendowało uczelniom, aby uwzględniały – jako podstawę wnioskowania o pomoc – utratę przez studenta lub członka jego rodziny źródła dochodu spowodowaną ograniczeniami w funkcjonowaniu pracodawców w okresie epidemii. Ministerstwo zaapelowało również o dołożenie wszelkich starań, aby w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania uczelni realizacja zadań związanych z przyznawaniem i wypłacaniem stypendiów i zapomóg dla studentów i doktorantów przebiegała terminowo i bez zakłóceń.

Środki dotacji na wypłatę świadczeń dla studentów są przekazywane uczelniom z budżetu państwa na bieżąco (co miesiąc), zgodnie z dotychczasowymi zasadami. Dodatkowo, w przypadku gdy w uczelni znacząco wzrośnie liczba studentów uprawnionych do otrzymania świadczeń i w związku z tym standardowo otrzymywane środki z budżetu państwa okażą się niewystarczające na pokrycie należnych studentom stypendiów i zapomóg, Minister przyznaje, na wniosek rektora uczelni, zwiększenie dotacji. Zarówno rozpatrzenie wniosku, jak i przekazanie środków, są traktowane w sposób priorytetowy. Ponadto uczelnia może składać dodatkowe wnioski o zwiększenie dotacji wraz z nowymi zasadnymi wnioskami studentów o zapomogę.

Ministerstwo opracowało również rozwiązania prawne, które rozszerzają możliwości wsparcia studentów w tym trudnym okresie oraz upraszczają proces jego przyznawania, a także umożliwiają bardziej elastyczne (tj. dopasowane do rzeczywistego zapotrzebowania) bieżące finansowanie uczelnianych funduszy stypendialnych z budżetu państwa. Rozwiązania te ujęte są w ustawie z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 695), która weszła w życie 18 kwietnia br.

Na uwagę zasługuje zmiana wprowadzona do ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, zgodnie z którą w okresie ograniczenia lub zawieszenia funkcjonowania uczelni zapomoga jest przyznawana przez rektora (z pominięciem komisji stypendialnej) oraz nie stosuje się do przyznawania tego świadczenia przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Przepis ten rozwiąże problem braku możliwości działania komisji stypendialnej w okresie ograniczenia lub zawieszenia funkcjonowania uczelni (większość składu komisji stanowią bowiem studenci) oraz znacząco ułatwi i przyspieszy proces przyznawania zapomogi. Wnioski o zapomogi będą rozpatrywane w trybie uproszczonym, a rozstrzygnięcie będzie mogło być podejmowane przez rektora uczelni w formie zarządzenia. Dodatkowo, na okres ograniczenia funkcjonowania uczelni, zniesiono limit dwóch zapomóg w roku akademickim, co oznacza, że studenci oraz doktoranci będą mogli otrzymać zapomogę wielokrotnie, jeżeli jej przyznanie będzie uzasadnione.

Ponadto ustawa znacząco uprościła na czas epidemii procedurę przyznawania świadczeń dla studentów i doktorantów, w szczególności do 30 września 2020 r. wnioski o te świadczenia (stypendia i zapomogi) mogą być składane w formie i w sposób określony przez uczelnię. Rozwiązanie to umożliwi uczelni adaptację uczelnianego trybu składania wniosków o przyznanie świadczenia do ograniczeń związanych z wprowadzeniem stanu epidemii. Zniesiono również, na wskazany okres, obowiązek dołączania do wniosku o stypendium socjalne przez studentów o niskim dochodzie zaświadczenia z ośrodka pomocy społecznej o sytuacji dochodowej i majątkowej studenta i jego rodziny. Sytuacja materialna studenta będzie mogła być weryfikowana przez uczelnie na podstawie innych dostępnych dokumentów.

Na okres semestru letniego roku akademickiego 2019/2020 zniesiono również, w zakresie stypendium socjalnego, stypendium dla osób niepełnosprawnych i zapomogi, regułę, zgodnie z którą świadczenia te przysługują przez okres studiowania nieprzekraczający 6 lat. Dzięki temu rozwiązaniu możliwe będzie wsparcie większej grupy studentów potrzebujących pomocy finansowej w okresie stanu epidemii.

Należy dodać, że niezależnie od możliwości otrzymania wsparcia z funduszu stypendialnego, studenci i doktoranci oraz członkowie ich rodzin świadczący pracę na podstawie umów cywilnoprawnych mogą korzystać z jednorazowego świadczenia postojowego w wysokości 2080 zł, uregulowanego w przygotowanej przez rząd Tarczy Antykryzysowej, gdy w następstwie wystąpienia COVID-19 doszło do przestoju w prowadzeniu działalności.

Warto także nadmienić, że Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) oferuje pomoc finansową studentom zagranicznym – stypendystom programów NAWA, którzy z powodu pandemii COVID-19 znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej, w tym również studentom, którzy rozpoczęli studia przed rokiem akademickim 2019/2020. Wsparcie jest udzielane w formie jednorazowej zapomogi w wysokości 500 zł. Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się pod adresem:

https://nawa.gov.pl/nawa/aktualnosci/wsparcie-dla-zagranicznych-studentow-stypendystow-nawa.

Podejmowane działania, w szczególności zapewnienie uczelniom dodatkowych dotacji z przeznaczeniem na wypłaty studentom i doktorantom świadczeń w formie zapomóg oraz na stypendia socjalne dla osób, które ucierpiały finansowo w związku z wprowadzonymi ograniczeniami związanych ze stanem epidemii, powinny powstrzymać wskazywany w interpelacji przewidywany odpływ studentów z uczelni.

Ponadto należy wskazać, że w uczelniach niepublicznych nie obowiązują minimalne stawki wynagrodzeń nauczycieli akademickich określone zgodnie z art. 137 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Oznacza to, że uczelnie niepubliczne samodzielnie regulują poziom wynagrodzeń – mogą być one zatem niższe niż wynagrodzenia obowiązujące w uczelniach publicznych.

Należy przy tym zaznaczyć, że Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zajmuje się jedynie sprawami uczelni. W zakresie dotyczącym kształcenia podstawowego oraz średniego, stosowne zapytanie powinno zostać skierowane do Ministra Edukacji Narodowej.

Zachęcam przy tym Panią Poseł do śledzenia komunikatów Ministerstwa, które są na bieżąco zamieszczane na stronie internetowej Ministerstwa: https://www.gov.pl/web/nauka/.

Z wyrazami szacunku