Odpowiedź na interpelację nr 3327

w sprawie zmiany definicji zgwałcenia w obowiązującym polskim prawie karnym

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Marcin Warchoł

Warszawa, 16-04-2020

Szanowny Panie Marszałku,

w odpowiedzi na interpelację nr 3327 Państwa Posłów Aleksandry Gajewskiej, Małgorzaty Kidawy-Błońskiej, Barbary Nowackiej i Moniki Wielichowskiej w sprawie zmiany definicji zgwałcenia w obowiązującym polskim prawie karnym, uprzejmie przedstawiam co następuje.

Zgodnie z art. 36 Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 961), dalej „Konwencja”, strony przyjmą konieczne środki ustawodawcze lub inne środki w celu zapewnienia, by za następujące umyślne czynności groziła odpowiedzialność karna: a) penetracja waginalna, analna lub oralna o charakterze seksualnym ciała innej osoby jakąkolwiek częścią ciała lub przedmiotem, bez jej zgody, b) inne czynności o charakterze seksualnym wobec innej osoby, bez jej zgody, c) doprowadzenie innej osoby, bez jej zgody, do podjęcia czynności o charakterze seksualnym z osobą trzecią; zgoda musi być udzielona dobrowolnie jako wyraz wolnej woli, co należy oceniać w świetle danych okoliczności; strony przyjmą konieczne środki ustawodawcze lub inne środki w celu zapewnienia, by postanowienia ustępu 1 stosowały się również do czynów podejmowanych wobec byłych lub obecnych małżonków, lub partnerów, zgodnie z tym, jak to uznaje prawo wewnętrzne.

Uregulowana na gruncie prawa polskiego w art. 197 k.k. penalizacja czynności seksualnych bez zgody pokrzywdzonego chroni wolność seksualną rozumianą jako wolność od nacisków w przedmiocie decyzji odnoszącej się do zachowań ze sfery życia seksualnego człowieka oraz chroni przed przełamującymi opór pokrzywdzonego naciskami w postaci przymusu fizycznego, przymusu psychicznego i podstępnego doprowadzenia do czynności seksualnych. Penalizowane jest zarówno doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego jak i doprowadzenie innej osoby do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności. Przestępstwo z art. 197 k.k. jest przestępstwem powszechnym, brak jest ograniczenia kręgu podmiotów mogących dopuścić się realizacji jego znamion. Sprawcą zgwałcenia może być osoba, która sama nie jest uczestnikiem czynności seksualnej, a która przez zastosowanie wobec ofiary jednego ze środków oddziaływania doprowadza ją do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej.

Analizując potrzebę dostosowania znamion przestępstwa zgwałcenia do przepisów Konwencji poprzez wprowadzenie przesłanki braku zgody ofiary, należy zauważyć, że polski porządek prawny po pierwsze wprowadza przestępstwo zgwałcenia jako zachowanie polegające na przełamaniu oporu ofiary, czyli de facto sankcjonuje zachowanie podjęte pomimo sprzeciwu ofiary – zatem podjęte pomimo zwerbalizowanego braku zgody. Po drugie ustawowe unormowania przestępstwa zgwałcenia pozostają otwarte na interpretację zgodną z Konwencją i w danych okolicznościach faktycznych czynu sąd ma możliwość uwzględnienia braku zgody ofiary, rozumianej jako niewyrażenie wprost akceptacji.

Ponadto penalizowane jest także doprowadzenie do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności poprzez wykorzystanie bezradności innej osoby, braku zdolności do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem albo poprzez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia (art. 198 k.k. i art. 199 k.k.).

Mając powyższe na uwadze należy przyjąć, że rozpatrywane łącznie postanowienia rozdziału XXV Kodeksu karnego w pełni odpowiadają wymogowi penalizacji wszelkich przypadków niedobrowolnych kontaktów seksualnych, o których mowa w art. 36 Konwencji.

W odpowiedzi na pytanie drugie zawarte w interpelacji, odnośnie przeprowadzania przez Ministerstwo Sprawiedliwości kampanii społecznych mających na celu zwiększanie świadomości na temat przestępstw popełnianych wobec kobiet i na tle seksualnym, informuję, że cały czas jest prowadzona ogólnopolska kampania informacyjna zwiększająca świadomość w zakresie działalności Funduszu Sprawiedliwości. Fundusz Sprawiedliwości jest państwowym funduszem celowym ukierunkowanym na pomoc pokrzywdzonym i świadkom, przeciwdziałanie przestępczości oraz pomoc postpenitencjarną, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości. Nadmienić należy, że tak, jak każda osoba pokrzywdzona przestępstwem, tak również osoba pokrzywdzona przestępstwem seksualnym może otrzymać wsparcie ze środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – Funduszu Sprawiedliwości utworzonego na podstawie art. 43 k.k.w. Środki pochodzące z Funduszu Sprawiedliwości są przeznaczane między innymi na pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem oraz osobom im najbliższym, zwłaszcza pomoc medyczną, psychologiczną, rehabilitacyjną, prawną oraz materialną. Pomoc ta jest udzielana przez jednostki niezaliczane do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, w tym stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje. Ze środków Funduszu Sprawiedliwości została uruchomiona także linia telefoniczna mająca na celu wsparcie osób pokrzywdzonych przestępstwem. Prowadzona kampania zawiera wszystkie wymienione powyżej informacje. Wśród zadań podejmowanych lub powierzonych przez dysponenta Funduszu Sprawiedliwości, których realizacja ma celu przeciwdziałanie przyczynom przestępczości, w tym również na tle seksualnym, należy wskazać także podejmowanie przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i informacyjnym dotyczących praw osób pokrzywdzonych przestępstwem, przyczyn i uwarunkowań przestępczości oraz sposobów jej zapobiegania. Ponadto w ramach działalności Biura Komunikacji i Promocji, społeczeństwo jest na bieżąco informowane, za pośrednictwem środków masowego przekazu, o działaniach Ministerstwa Sprawiedliwości, w tym inicjatywach legislacyjnych, na rzecz walki z przestępczością, surowego karania sprawców oraz ochrony pokrzywdzonych.

Z poważaniem,

Marcin Warchoł