Leksykon budżetowy

A B C D E F G H I J K L M N O P R S Ś T U W Z 
Hasła na literę: I
- Indywidulany wskaźnik zadłużenia samorządów
- Inflacja bazowa
- Inflacja (wskaźnik cen towarów i usług)
- Instytucje gospodarki budżetowej
Indywidulany wskaźnik zadłużenia samorządów
Kategoria: Budżet samorządu terytorialnego
Procedura budżetowa

Gdzie szukać w budżecie?

Dane liczbowe


Definicja formalnoprawna:
Indywidualny wskaźnik zadłużenia samorządów (IWZ) stanowi, że w danym roku budżetowym wartość spłaty zobowiązań wraz z kosztami ich obsługi do planowanych dochodów bieżących budżetu jednostki samorządu terytorialnego nie może przekroczyć średniej arytmetycznej z obliczonych dla ostatnich siedmiu lat relacji jej dochodów bieżących, pomniejszonych o wydatki bieżące do dochodów bieżących budżetu. Legalna definicja IWZ opiera się na wzorze arytmetycznym opublikowanym w ustawie.
Zgodnie z przepisami organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie może uchwalić budżetu, w którym nie zostałaby zachowana relacja wynikająca ze wzoru na IWZ.
IWZ według wskazanej powyżej formuły ma być liczony dla 2026 r. i lat kolejnych. Dla lat 2020–2025 obowiązują rozwiązania przejściowe, w ramach których ww. zasada podlega modyfikacji.
Art. 7 ustawy z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r., poz. 1964) umożliwiono, w latach 2023-2025, niespełnianie przez jednostki samorządu terytorialnego relacji ograniczającej wysokość spłaty długu, czyli indywidualnego limitu spłaty zobowiązań, o którym mowa w art. 243 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, pod warunkiem, gdy łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego nie przekroczy 100% jej dochodów ogółem pomniejszonych o dotacje i środki o podobnym charakterze (czyli, co do których organ stanowiący jednostki nie ma swobody podejmowania decyzji o ich przeznaczeniu) oraz powiększonych o planowane przychody z tytułów określonych w art. 217 ust. 2 pkt 4–8 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych nieprzeznaczone na sfinansowanie deficytu budżetowego. Dodatkowym zabezpieczeniem jest rozwiązanie, zgodnie z którym jednostka samorządu terytorialnego może przekroczyć indywidualny limit spłaty zobowiązań wyłącznie w przypadku, gdy taka sytuacji nie zagrozi realizacji zadań publicznych.
Źródło:
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1270, ze zm.), art. 243.
Komentarz:
IWZ stanowi powszechnie przyjęte określenie dla obowiązującej od 2014 r. reguły limitowania zadłużenia samorządu terytorialnego. Jego wprowadzenie służyło zniesieniu ograniczeń w zadłużaniu dla jednostek samorządu terytorialnego o dużych możliwościach rozwojowych. IWZ stanowi bowiem ograniczenie dla maksymalnej rocznej spłaty długu i jego kosztów, natomiast nie limituje całkowitej wysokości zadłużenia jednostki samorządu terytorialnego.
IWZ został istotnie zmieniony z końcem 2018 r. ustawą z dnia 14 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, przy tym do końca 2019 r. do budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz wieloletnich prognoz finansowych miała zastosowanie relacja obowiązująca w latach poprzednich, zaś na lata 2020-2025 przewidziano okres przejściowy, w którym jednostki winny dostosować strukturę swoich dochodów i wydatków bieżących oraz dokonać ewentualnej restrukturyzacji swojego zadłużenia. W okresie tym średnia arytmetyczna powinna być obliczana z informacji historycznych za poprzednie trzy lata budżetowe i obejmować dochody ze sprzedaży majątku, zaś podstawę do wyliczania IWZ mają stanowić dochody bieżące pomniejszone o dotacje i środki przeznaczone na cele bieżące. Zmiany w obliczeniu IWZ wprowadzone dla 2026 r. i lat kolejnych polegają na wydłużeniu okresu (z 3 do 7 lat), z którego wyliczana jest średnia stanowiąca maksymalny dopuszczalny limit spłaty zadłużenia, wyeliminowaniu ze średniej dochodów ze sprzedaży mienia oraz zmianie podstawy wyliczania wskaźników z dochodów ogółem na dochody bieżące pomniejszone o dotacje i środki przeznaczone na cele bieżące.
W kontekście dostosowania reguł fiskalnych obowiązujących jednostki samorządu terytorialnego do sytuacji związanej ze stanem epidemii COVID-19 oraz wspierania gospodarki w walce z pandemią i w procesie wychodzenia z niej przejściowe regulacje w zakresie indywidualnego limitu spłaty zobowiązań zostały uelastycznione. Ustawa z dnia 14 października 2021 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r., poz. 1927, ze zm.) zmieniła ustawę z dnia 14 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw wprowadzając regulację, zgodnie z którą jednostka samorządu terytorialnego ustalając na lata 2022-2025 relację spłaty zobowiązań, o której mowa w art. 243 ustawy o finansach publicznych, zyskała możliwość wyboru okresu, z którego liczony jest limit spłaty - wybór jest między przejściową 3-letnią średnią arytmetyczną a docelową od 2026 r. 7-letnią średnią arytmetyczną.
Zasady obliczania IWZ były także czasowo łagodzone w kontekście epidemii COVID-19 oraz konfliktu zbrojnego na terytorium Ukrainy. I tak ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych wprowadzono dodatkowe wyłączenia (art. 15zob–15zoc) z ograniczeń określonych art. 243 ustawy o finansach publicznych, polegające na niestosowaniu tej reguły do wykupów papierów wartościowych, spłaty rat kredytów i pożyczek wraz z należnymi odsetkami i dyskontem, odpowiednio emitowanych lub zaciągniętych w 2020 r. do równowartości kwoty ubytku w wykonanych dochodach jednostki będącego skutkiem wystąpienia COVID-19. Wskazano również, że ustalając relację ograniczającą wysokość spłaty długu jednostki samorządu terytorialnego: 1) na lata 2020–2025 – wydatki bieżące budżetu tej jednostki podlegają pomniejszeniu o wydatki bieżące na obsługę długu, 2) na rok 2021 i lata kolejne – wydatki bieżące budżetu tej jednostki podlegają pomniejszeniu o wydatki bieżące poniesione w 2020 r. w celu realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem COVID-19. Następnie ustawą o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (art. 79–80), przedłużono tego rodzaju dodatkowe wyłączenia covidowe z ograniczeń określonych art. 243, polegające na niestosowaniu tej reguły do wykupów papierów wartościowych, spłaty rat kredytów i pożyczek wraz z należnymi odsetkami i dyskontem, odpowiednio emitowanych lub zaciągniętych w 2021 r. do równowartości kwoty ubytku w wykonanych dochodach jednostki będącego skutkiem wystąpienia COVID-19. Wskazano także, że ustalając relację ograniczającą wysokość spłaty długu jednostki: 1) na lata 2020–2025 – wydatki bieżące budżetu tej jednostki podlegają pomniejszeniu o wydatki bieżące na obsługę długu, 2) na rok 2021 i lata kolejne – wydatki bieżące budżetu jednostki podlegają pomniejszeniu o wydatki bieżące poniesione w 2020 r. w celu realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem COVID-19. Z kolei na mocy ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. poz. 583) ustalając relację ograniczającą wysokość spłaty długu jednostki samorządu terytorialnego na rok 2023 i lata kolejne, wydatki bieżące budżetu tej jednostki podlegają pomniejszeniu o wydatki bieżące poniesione w celu realizacji zadań związanych z pomocą obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa w części, w jakiej nie są one finansowane środkami publicznymi otrzymanymi przez jednostkę na ten cel. Natomiast zgodnie z art. 28 ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym (Dz. U. z 2022 r., poz. 1692, ze zm.) do ustalania na lata 2023-2025 relacji, o której mowa w art. 243 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, przepisów art. 243 ust. 1 pkt 4 oraz ust. 3 pkt 2 nie stosuje się.
Ponadto, ustawą z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1265) ustawodawca wprowadził wyłączenie polegające na tym, że ograniczeń wynikających z IWZ nie stosuje się do wykupu papierów wartościowych, spłaty rat kredytów i pożyczek wraz z należnymi odsetkami i dyskontem oraz spłaty rat innych zobowiązań zaliczanych do tytułu dłużnego, o którym mowa w art. 72 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, wraz z wydatkami bieżącymi na obsługę tych zobowiązań, odpowiednio emitowanych lub zaciąganych w związku z realizacją zadania inwestycyjnego dofinansowywanego z Rządowego Funduszu Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych, w terminie nie dłuższym niż 90 dni po zakończeniu zadania i otrzymaniu dofinansowania ze środków pochodzących z tego Funduszu.
Autor (Autorzy): Monika Korolewska
Więcej na ten temat w publikacjach BAS
M. Korolewska, K. Marchewka-Bartkowiak, Zadłużenie samorządów terytorialnych w Polsce [w:] G. Gołębiowski, Z. Szpringer (red.), Zadłużenie Polski, Studia BAS Nr 4(28)2011,
M. Korolewska, K. Marchewka-Bartkowiak, Zadłużenie miast na prawach powiatu i województw w świetle badania ankietowego, Analizy BAS Nr 13(57)2011,
M. Korolewska, K. Marchewka-Bartkowiak, Indywidualny wskaźnik zadłużenia samorządów terytorialnych, INFOS Zagadnienia społeczno-gospodarcze, Nr 21(113)2011,
K. Marchewka-Bartkowiak, M. Wiśniewski, Indywidualny wskaźnik zadłużenia JST– ocena krytyczna i propozycje zmian, Analizy BAS Nr 21(88),
D. Budzeń, A. Głębski, Samodzielność dochodowa jako determinanta zdolności kredytowej jednostki samorządu terytorialnego [w:] P. Felis, M. Korolewska (red.), Zewnętrzne źródła finansowania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, Studia BAS Nr 4(68)2021
B. Filipiak, M. Dylewski, Dylematy wyboru samorządowych instrumentów dłużnych [w:] P. Felis, M. Korolewska (red.), Zewnętrzne źródła finansowania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, Studia BAS Nr 4(68)2021
M. Wiśniewski, Dłużne papiery wartościowe w finansowaniu jednostek samorządu terytorialnego w Polsce [w:] P. Felis, M. Korolewska (red.), Zewnętrzne źródła finansowania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, Studia BAS Nr 4(68)2021