Odpowiedź na interpelację nr 28667

w sprawie możliwości ograniczenia treści seksualnych w przestrzeni publicznej oraz przestępstwa rozpowszechniania pornografii

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Marcin Warchoł

Warszawa, 07-02-2019

Szanowna Pani Marszałek!

W odpowiedzi na interpelację nr 286687 Pana Posła Jarosława Sachajko w sprawie możliwości ograniczenia treści seksualnych w przestrzeni publicznej oraz przestępstwa rozpowszechniania pornografii, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Ustosunkowując się do poruszonej w interpelacji problematyki, w pierwszej kolejności podkreślenia wymaga, iż uregulowania dotyczące penalizacji szeroko rozumianego rozpowszechniania pornografii oraz ograniczenia związane z umieszczaniem treści seksualnych w przestrzeni publicznej znalazły się w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1600 i 2077, dalej: k.k.), oraz ustawie z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2018 r. poz. 618 i 2077, dalej: k.w.) w przepisach, których głównym przedmiotem ochrony jest obyczajność i porządek publiczny.

Jednocześnie wskazać należy, że uzasadnienie penalizacji dla tego typu czynów opiera się na dwóch zasadniczych argumentach. Pierwszym jest teza o związku pomiędzy konsumpcją pornografii a zachowaniami przestępczymi, takimi jak zgwałcenia i przestępstwa z użyciem przemocy. Drugim argumentem jest ochrona kanonu obyczajowego, tzn. obyczajowości publicznej w dziedzinie seksualnej. Dodatkowo należy stwierdzić, że pomimo braku definicji legalnej, znamię „treści pornograficzne” ma ustalony zakres znaczeniowy, w większości przypadków pozwalający na jednoznaczną identyfikację określonego stanu faktycznego będącego przedmiotem oceny.

I tak, podkreślenia wymaga, że w zakresie zjawiska rozpowszechniania treści pornograficznych polski ustawodawca przyjmuje tzw. wolnościową koncepcję penalizacji przestępstw polegających na rozpowszechnianiu pornografii, co znajduje wyraz w konstrukcji przepisu art. 202 § 1 k.k., zakładającej bezkarność dobrowolnego kontaktu ludzi dorosłych z treściami pornograficznymi. Przepis art. 202 § 1 k.k. kryminalizuje bowiem wyłącznie zachowania polegające na prezentowaniu treści pornograficznych w taki sposób, że może to narzucić ich odbiór osobom, które sobie tego nie życzą. Chodzi tutaj o naruszenie wolności wyboru przez narzucenie kontaktu z treściami pornograficznymi, przy czym warunkiem penalizacji jest publiczny charakter prezentacji, tj. eksponowanie w takim miejscu lub w taki sposób (np. w witrynach sklepów, na plakatach, w publicznych pokazach), iż może mieć z nimi kontakt każdy, niezależnie od swego wyboru.

Koncepcja wolnościowa nie ma natomiast zastosowania w odniesieniu do prezentowania małoletniemu poniżej lat 15 treści pornograficznych lub udostępniania mu przedmiotów mających taki charakter, jak również rozpowszechniania treści pornograficznych w sposób umożliwiający małoletniemu zapoznanie się z tymi treściami (art. 200 § 3 k.k.). Takie ujęcie pozwala na prawnokarną ochronę rozwoju psychoseksualnego małoletnich, dla których zagrożenie stanowią zarówno kontakty seksualne jak i narażenie na odbiór treści pornograficznych. Co istotne, w kontekście omawianej problematyki, karze określonej w § 3 podlega, kto prowadzi reklamę lub promocję działalności polegającej na rozpowszechnianiu treści pornograficznych w sposób umożliwiający zapoznanie się z nimi małoletniemu poniżej lat 15 (art.200 § 5 k.k.).

Dalej, podkreślenia wymaga, że bezwarunkową kryminalizacją objęte zostały również zachowania podejmowane z zamiarem rozpowszechniania polegające na produkowaniu, utrwalaniu, sprowadzaniu, przechowywaniu, posiadaniu, bądź też publicznej prezentacji lub rozpowszechnianiu treści pornograficznych z udziałem małoletniego, albo treści pornograficznych związanych z prezentowaniem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem (art. 202 § 3 k.k.). W odniesieniu zaś do małoletnich poniżej 15 roku życia kryminalizacją objęta jest już sama czynność utrwalania treści pornograficznych z udziałem takiego małoletniego (art. 202 § 4 k.k.), jak również sprowadzenie, przechowywanie lub posiadanie tego rodzaju treści pornograficznych (art. 202 § 4a k.k.), niezależnie od okoliczności, czy sprawca działa w celu rozpowszechniania tych treści, czy też podejmuje te czynności wyłącznie na własny użytek. Kryminalizacji podlega także produkcja, rozpowszechnianie, prezentowanie, przechowywanie lub posiadanie treści pornograficznych przedstawiających wytworzony albo przetworzony wizerunek małoletniego uczestniczącego w czynności seksualnej (art. 202 § 4b k.k.) oraz uczestnictwo w prezentacji treści pornograficznych z udziałem małoletniego w celu zaspokojenia seksualnego (§ 4c).

Na podstawie art. 202 § 5 k.k. sąd może orzec przepadek narzędzi lub innych przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstw określonych w § 1-4b tego artykułu, chociażby nie stanowiły własności sprawcy.

Z kolei Kodeks wykroczeń chroniąc obyczajność (moralność) i porządek publiczny wprowadza odpowiedzialność za wykroczenia polegające na publicznym dopuszczeniu się nieobyczajnego wybryku (art. 140 k.w) oraz za wykroczenie polegające na umieszczeniu w miejscu publicznym nieprzyzwoitego ogłoszenia, napisu lub rysunku albo używaniu słów nieprzyzwoitych (art. 141 k.w.).

Odnosząc się zatem do podniesionego w interpelacji zjawiska prezentowania treści pornograficznych poprzez eksponowanie w witrynach sklepowych czasopism o wulgarnych i obscenicznych okładkach oraz materiałów pornograficznych należy wskazać, że tego rodzaju praktyka może realizować znamiona przestępstw i wykroczeń powyżej opisanych, w tym stypizowanych w art. 200 § 3 k.k. lub 202 § 1 k.k. (rozpowszechnianie pornografii) oraz w art. 141 k.w. (umieszczenie w miejscu publicznym nieprzyzwoitego ogłoszenia, napisu lub rysunku). Należy stanowczo podkreślić, że z normy art. 202 § 1 k.k. wynika zakaz eksponowania w ofercie handlowej treści pornograficznych. Handel materiałami pornograficznymi jest legalny tylko wtedy, gdy dokonywany jest w wyraźnie oznaczonych z nazwy i nieeksponujących swej oferty placówkach, a także gdy dokonywany jest w kiosku z prasą pod warunkiem wszak braku ekspozycji takich treści.

W kontekście natomiast problematyki rozpowszechnia treści pornograficznych za pomocą środków masowego przekazu, to nie ulega żadnych wątpliwości, że z rozpowszechnianiem będziemy mieli do czynienia także wtedy, gdy treść pornograficzna zostanie umieszczona na stronie internetowej, w tym na portalu społecznościowym lub w jakikolwiek inny sposób umożliwiający pobranie treści za pomocą systemu teleinformatycznego i tym zakresie zastosowanie znajdą powołane powyżej przepisy.

Mając natomiast na uwadze fakt, iż pornografia internetowa jest zjawiskiem stosunkowo młodym, ale jej charakter czyni z niej poważne zagrożenie dla zdrowia i rozwoju dzieci i młodzieży, odpowiedź na to zjawisko stanowią postulaty dotyczące skutków konsumpcji pornografii przez dzieci i młodzież zawarte w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016–2020. Warto w tym miejscu przypomnieć także o utworzonym przez Związek Pracodawców Branży Internetowej IAB Polska Kodeksie dobrych praktyk VoD w zakresie ochrony małoletnich, zawierającym wytyczne w zakresie poruszanych kwestii.

Tym samym odpowiedź na pytania dotyczące analizy możliwości wprowadzenia rozwiązań technicznych, mogących realnie zapobiegać zapoznawaniu się przez małoletnich z treściami pornograficznymi w środkach masowego przekazu, w tym Internecie, czy Telewizji Publicznej, pozostaje poza właściwością Ministerstwa Sprawiedliwości.

Odnosząc się natomiast do pytania dotyczącego statystyki, objętego w interpelacji ósmym punktem, uprzejmie przedstawiam oczekiwane dane statystyczne.

Zgodnie z informacją przesłaną w dniu 29 stycznia 2019 r. przez Prokuraturę Krajową, żądane dane statystyczne za lata 2009-2018, dotyczące przestępstw określonych w art. 202§1-4c k.k. przedstawiały się następująco:

kwalifikacja prawna	wpływ	zawiadomienie	akt oskarżenia	wniosek o wyrok skazujący	umorzenie	odmowa wszczęcia
art.202§1 kk	1417	759	174	7	583	557
art.202§2 kk	1628	925	459	3	846	264
art.202§3 kk	4222	1048	984	67	2484	346
art.202§4 kk	1151	1044	419	17	564	84
art.202§4akk	4325	1044	1839	160	1784	172
art.202§4bkk	345	105	152	10	109	36
art.202§4ckk	13	8	3	1	4	3

Poniżej uprzejmie przedstawiam dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości obejmujące prawomocne skazania za lata 2008-2017 w sprawach objętych kwalifikacją prawną z art. 202§1-4b kk:

lata	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
ogółem	267	302	266	227	182	167	143	114	182	192
art.202§1kk	3	12	10	4	5	1	-	1	3	6
art.202§2kk	11	25	21	17	16	14	18	4	2	-
art.202§3kk	91	88	85	68	50	55	38	39	60	73
art.202§4kk	19	21	9	14	12	12	7	6	7	7
art.202§4akk	143	154	139	123	98	82	79	62	110	105
art.202§4bkk	-	2	2	1	1	3	1	2	-	1

Dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości za rok 2018 r. w sprawach objętych kwalifikacją prawną z art. 202§1-4b k.k. wskazują natomiast, iż w przedmiotowej materii w I instancji sądów rejonowych zapadło łącznie 256 orzeczeń, w tym :

kwalifikacja	osądzenia ogółem	skazania	warunkowe umorzenia	uniewinniono	odstąpiono od wymierzenia kary
art. 202§1kk	10	6	-	2	-
art.202§2kk	2	2	-	-	-
art.202§3kk	78	73	1	4	-
art.202§4kk	29	29	-	-	-
art.202§4akk	110	103	2	3	-
art.202§4bkk	27	27	-	-	-

Ustosunkowując się na koniec do ostatniego z pytań zawartego w rzeczonej interpelacji, dotyczącego etapu prac legislacyjnych nad wprowadzeniem do ustawy z dnia Kodeks karny (Dz. U. z 2018r., poz. 1600 i 2077, dalej: k.k.), zapisów zaostrzających kary za przestępstwa polegające na rozpowszechnianiu pornografii, należy podkreślić, że Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, który obecnie oczekuje na wpis do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów.

Założeniami planowanych zmian jest m.in. zaostrzenie odpowiedzialności karnej za najcięższe przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu i wolności, w taki sposób, by wysokość sankcji karnej grożącej za dany typ przestępstwa uwzględniała potrzebę surowej represji wobec sprawców tych czynów, które budzą silną społeczną potrzebę odpłaty i napiętnowania. Przewidziane w projekcie rozwiązania przewidują z jednej strony zaostrzenie kar za akty pedofilskie, zwłaszcza skierowane przeciwko najmłodszym dzieciom (projekt przewiduje zatem, w stosunku do obecnego art. 200 § 1 k.k., znacznie rozbudowaną hierarchię zagrożeń, z drugiej projektowane zmiany związane są z nową systematyką kar (art. 202§3 k.k.- zagrożenie w postaci kary pozbawienia wolności od lat 2 do 15).

Wszystkie powyżej przedstawione okoliczności uzasadniają więc ocenę, że w chwili obecnej nie zachodzą okoliczności przemawiające za podjęciem dalszych, aniżeli już prowadzone, prac legislacyjnych, w zakresie należącym do właściwości Ministra Sprawiedliwości, prowadzących do zmiany stanu prawnego zgodnie z kierunkiem postulowanym w interpelacji.

Obowiązujące unormowania, w szczególności chroniące osoby małoletnie przed zjawiskiem pornografii, oczywiście przy założeniu ich właściwego stosowania, umożliwiają aktualizowanie odpowiedzialności karnej sprawców podejmujących zachowania łamiące opisane w interpelacji zasady porządku prawnego.

Z poważaniem

Marcin Warchoł