27 kwietnia 2016 r. Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych przyjęła propozycję tematu kontroli do planu pracy Najwyższej Izby Kontroli na 2017 r.
Komisja wysłuchała informacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na temat działań podejmowanych przez Zespół do Spraw Ochrony Praw Człowieka w latach 2013-2015.
Zespół do Spraw Ochrony Praw Człowieka został utworzony w Departamencie Kontroli, Skarg i Wniosków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w grudniu 2011 w związku z poszerzeniem zakresu zadań funkcjonującego już od 2004 r. Zespołu Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii. Zajmuje się on monitorowaniem zjawisk związanych z przypadkami przestępstw z nienawiści lub incydentów motywowanych uprzedzeniami oraz z przestrzeganiem praw człowieka przez służby podległe Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Z danych przedstawionych przez zastępcę dyrektora Departamentu Kontroli, Skarg i Wniosków – Annę Wilanek-Kińską wynika, że w roku 2015 zanotowano trzykrotne zwiększenie liczby przestępstw motywowanych nienawiścią (2013 r. – 176 spraw, 2014 r. – 315 spraw, 2015 r. – 953 sprawy).
Komisja wysłuchała informacji Ministra Sprawiedliwości na temat spraw z pobudek rasistowskich lub ksenofobicznych prowadzonych w jednostkach organizacyjnych prokuratury w latach 2013-2015.
Informację przedstawił prokurator – Dariusz Romańczuk.
Departament Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej, a wcześniej Biuro Postępowania Przygotowawczego, od 2004 roku prowadzi różnego rodzaju działania związane z przeciwdziałaniem przestępstwom z nienawiści rasowej, wyznaniowej, narodowościowej, etnicznej lub z powodu bezwyznaniowości.
Zgodnie z wytycznymi Prokuratora Generalnego, Departament Postępowania Przygotowawczego prowadzi stały monitoring spraw o przestępstwa z nienawiści, w ramach którego na koniec każdego półrocza przedstawia Prokuratorowi Generalnemu sprawozdanie z badań prawidłowości prowadzenia postępowań karnych w tej kategorii spraw.
Ze sprawozdania statystycznego sporządzonego za 2015 rok wynika, że liczba postępowań prowadzonych w prokuraturach dotyczących przestępstw na tle rasowym w porównaniu do lat ubiegłych zdecydowanie się zwiększyła. Zarejestrowano w tym okresie łącznie 1548 spraw, w tym 1169 nowych postępowań. 379 spraw było zaś kontynuowanych z wcześniejszego okresu. Wśród postępowań prowadzonych w 2015 roku, aż 793, tj. ok. 51% dotyczyło przestępstw popełnianych z wykorzystaniem Internetu, 15 spraw dotyczyło publikacji książkowych i prasowych, 29 spraw dotyczyło przestępstw związanych z zachowaniem kibiców i sportowców na zawodach sportowych lub w związku z zawodami, 39 spraw dotyczyło wydarzeń związanych z organizowanymi manifestacjami, zgromadzeniami, wiecami itp., 160, tj. ok. 10% spraw, dotyczyło rasistowskich napisów, tzw. graffiti na murach, budynkach, ogrodzeniach itp., 8 spraw dotyczyło audycji radiowych i telewizyjnych, 5 spraw dotyczyło organizowanych koncertów muzycznych.
Komisja wysłuchała informacji Związku Ukraińców w Polsce na temat profanowania i niszczenia upamiętnień związanych z mniejszością ukraińską w Polsce.
Informację przedstawił prezes Związku Ukraińców w Polsce – Piotr Tyma.
Na terenie Polski południowo-wschodniej w latach 2014-2016 doszło do zorganizowanych działań wymierzonych w społeczność ukraińską w Polsce. Polegały one na profanowaniu i niszczeniu upamiętnień związanych z okresem II wojny światowej i walk polsko-ukraińskich po jej zakończeniu. Akty dewastacji (nagrobków, pomników, płyt cmentarnych itd.) nasiliły się w okresie minionych dwóch lat, po aneksji przez Rosję Krymu.
W dyskusji podkreślano zbyt częste umarzanie spraw dotyczących przestępstw z nienawiści – motywując je niską szkodliwością czynu oraz brak zorganizowanych działań państwowych, które zapobiegałyby takim zjawiskom. Zwrócono także uwagę na niebezpieczeństwo, jakie dla ładu społecznego niesie za sobą eskalacja zjawisk o podłożu ksenofobicznym i rasistowskim.