Odpowiedź na interpelację nr 18006

w sprawie systemu komputerowego do losowania sędziów

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Łukasz Piebiak

Warszawa, 31-01-2018

Szanowna Pani Marszałek!

W odpowiedzi na Interpelację nr 18006 Pani Poseł Kamili Gasiuk-Pihowicz i Pana Posła Pawła Pudłowskiego w sprawie systemu komputerowego do losowania sędziów uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Od dnia 1 stycznia 2018 r. System Losowego Przydziału Spraw funkcjonuje w sądach powszechnych na terenie całego kraju, stosownie do zakresu określonego w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 grudnia 2017 r. zmieniającym rozporządzenie – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. poz. 2481). Uzasadnienie projektu rozporządzenia znajdujące się na stronach Rządowego Centrum Legislacji (RCL) pod pozycją A 311 i zawiera opis algorytmu działania systemu.

W szczególności SLPS jest aplikacją sieciową dostępną z komputerów zalogowanych do wewnętrznych sieci informatycznych w sądach. Po godzinach pracy centralny serwer wykorzystując generator liczb losowych, kolejno zajmuje się każdym wydziałem wszystkich sądów powszechnych dokonując losowego przyporządkowania konkretnego orzecznika (sędziego, asesora, referendarza sądowego) w każdej sprawie wprowadzonej danego dnia do SLPS, przy czym losowanie spraw odbywa się w wyodrębnionych wcześniej kategoriach. Po wylosowaniu referenta system oblicza aktualną funkcję (F) odpowiadającą liczbie spraw przeliczeniowych wylosowanych przez danego sędziego w danej kategorii. Liczba spraw przeliczeniowych różni się od rzeczywistej liczby spraw ze względu na przewidziane podziałem czynności wskaźniki przydziału niższe od 100% (np. sędziemu mającemu wskaźnik 50% każda sprawa zaliczana jest za dwie sprawy) oraz nieobecności (np. sędziemu nieobecnemu przez pół roku każda sprawa także zaliczana jest za dwie sprawy).

Wartość funkcji F decyduje o braniu udziału w losowaniu kolejnej sprawy. W losowaniu każdej sprawy bierze udział tylko połowa sędziów, lecz nie więcej niż 6, i są to sędziowie mający najmniejszą wartość funkcji F. Taki mechanizm zapewnia stałe wyrównywanie się funkcji F poszczególnych sędziów, czyli liczby przydzielonych im spraw przeliczeniowych. Natomiast opisane wyżej przeliczanie każdej wylosowanej sprawy wskaźnikiem przydziału oraz współczynnikiem zależnym od liczby dni nieobecności zapewnia przydział proporcjonalny do wskaźników przydziału oraz liczby dni pracy sędziego.

Odrębne losowanie w wyróżnionych kategoriach oznacza, że losowanie w danej kategorii (tj. wartość funkcji F w tej kategorii) nie ma żadnego wpływu na losowanie w innych kategoriach. W każdej kategorii system oddzielnie oblicza liczbę wylosowanych spraw przeliczeniowych i ustala sędziów biorących udział w losowaniu danej sprawy.

Tym samym jedyną podstawą do ograniczania udziału sędziów w losowaniu są tylko wskaźniki przydziału mniejsze od 100%. Są one ustalane przez prezesów sądów na podstawie Regulaminu urzędowania sądów powszechnych i dotyczą sędziów pełniących funkcje administracyjne oraz sędziów objętych specjalizacjami, które co do zasady wymagają pisemnej zgody wszystkich sędziów w wydziale.

Opisany wyżej algorytm jest realizowany przez program komputerowy napisany w konkretnym języku programowania. Algorytm zapisany w danym języku jest kodem źródłowym i nie jest informacją publiczną w rozumieniu art. 1 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U z 2017 r. poz. 933). Kod źródłowy jest jedynie ciągiem instrukcji i deklaracji zapisanym w określonym języku programowania. Kod opisuje operacje, jakie powinien wykonać komputer przy pomocy skończonej liczby ściśle zdefiniowanych rozkazów.

Informacją publiczną są wskaźniki przydziału poszczególnych sędziów w poszczególnych kategoriach i wskaźniki te są publikowane na stronach internetowych sądów. Zadaniem algorytmu jest prawidłowa realizacja wskaźników przydziału. Opis algorytmu zawarty w powołanym wyżej uzasadnieniu nowelizacji Regulaminu jest wystarczający do stwierdzenia, czy algorytm prawidłowo realizuje wskaźniki przydziału. Jeżeli kod źródłowy nieprawidłowo realizuje algorytm, to wymaga on poprawienia. Ministerstwo Sprawiedliwości monitoruje działanie systemu w celu wychwycenia ewentualnych wad oprogramowania.

W wyroku z 27 lutego 2014 r. Naczelny Sąd Administracyjny (I OSK 2014/13) zawarł następującą tezę: „kod źródłowy nie zawiera jakiegokolwiek komunikatu o sprawach publicznych i stanowi jedynie narzędzie wykorzystywane w programach komputerowych. Okoliczność, że określone programy komputerowe są wykorzystywane przez organy władzy publicznej do realizacji zadań publicznych, nie przesądza, że kody źródłowe są informacją publiczną.”

Kod źródłowy jest tekstem w konkretnym języku programowania, a tym samym jest przedmiotem praw autorskich. Kod źródłowy jest przekształcany we właściwy program komputerowy – w postaci binarnej - przez specjalny program komputerowy, tzw. kompilator danego języka programowania. Program komputerowy napisany prawidłowo realizuje algorytm, tj. działa tak, jak przewiduje algorytm. Nieujawnienie kodu źródłowego nie oznacza braku transparentności. Zasady działania systemu, przydziału spraw, zostały opisane w uzasadnieniu projektu rozporządzenia obejmującego zmiany w Regulaminie urzędowania sądów powszechnych i znajdują swoje odzwierciedlenie bezpośrednio w przepisach powołanego Regulaminu (§ 43-61).

Odnosząc się bezpośrednio do przyczyn odmowy udostępnienia kodu źródłowego wskazać należy, iż organy władzy publicznej nie udostępniają kodów źródłowych wykorzystywanych przez siebie systemów informatycznych.

Przewiduje się wykonanie przeglądarki umożliwiającej pracownikom sądów zalogowanym do sieci sądowej podgląd działania systemu w każdym sądzie, tj. sprawdzanie danych wprowadzanych do systemu oraz wyników losowania. Nie przewiduje się udostępnienia przeglądarki w sieci ogólnodostępnej tylko ze względu na ryzyko włamania do systemu. Natomiast nie ma przeszkód do udostępniania jako informacji publicznej plików w formacie pdf lub ich wydruków dokumentujących sposób działania systemu. Taki wydruk (tzw. pełny raport z losowania) zawiera dane o tym, którzy sędziowie zostali wyznaczeni przez program do losowania danej sprawy i dlaczego (pełny raport podaje wartości funkcji F dla wszystkich sędziów wydziału). Wydruk wskazuje także liczbę wygenerowaną przez generator liczb losowych oraz operacje matematyczną prowadzącą od tej liczby do numeru, pod którym był umieszczony sędzia wylosowany do tej sprawy.

Minister Sprawiedliwości administruje zbiorem danych do losowania, ponieważ administruje samym systemem i odpowiada za prawidłowe stosowanie systemu przez sądy.

Z poważaniem,

Łukasz Piebiak