Komisja Gospodarki i Rozwoju, obradująca pod przewodnictwem posła Jerzego Meysztowicza (N), przewodniczącego Komisji, oraz Mirosławy Nykiel (PO), zastępcy przewodniczącego Komisji, rozpatrzyła:
– Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2016 r. wraz z Raportem o pomocy de minimis w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2016 r. (druk nr 2214).
W posiedzeniu udział wzięli: Marek Niechciał prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wraz ze współpracownikami, Maciej Lachowski radca ministra w Ministerstwie Przedsiębiorczości i Technologii, Anna Wawrzyńska ekspert w Ministerstwie Przedsiębiorczości i Technologii, Marzena Włodarska główny specjalista w Departamencie Wspierania Polityk Gospodarczych Ministerstwa Finansów, Sławomir Stoliński doradca prawny Najwyższej Izby Kontroli oraz Grzegorz Lang dyrektor ds. prawnych Federacji Przedsiębiorców Polskich.
W posiedzeniu udział wzięli pracownicy Kancelarii Sejmu: Katarzyna Gadecka, Jolanta Ornat i Ziemowit Uździcki – z sekretariatu Komisji w Biurze Komisji Sejmowych.
Przewodniczący poseł Jerzy Meysztowicz (N):
Dzień dobry. Witam państwa bardzo serdecznie. Otwieram posiedzenie Komisji Gospodarki i Rozwoju.
Porządek dzienny przewiduje rozpatrzenie Raportu o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2016 r. wraz z Raportem o pomocy de minimis w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2016 r. (druk nr 2214).
Raport przedstawi prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pan Marek Niechciał.
Czy są uwagi do porządku dziennego posiedzenia? Nie ma uwag. Sprzeciwu nie słyszę. Uznaję, że porządek dzienny został przyjęty.
Witam serdecznie pana Marka Niechciała – prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wraz ze współpracownikami. Serdecznie witamy.
Przystępujemy do realizacji porządku dziennego. Informuję, że w dniu 25 stycznia 2018 r. pan marszałek Sejmu skierował Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2016 r. wraz z Raportem o pomocy de minimis w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2016 r. (druk nr 2214) do Komisji Gospodarki i Rozwoju w celu rozpatrzenia.
Proszę pana prezesa o przedstawienie raportu. Jednocześnie bardzo proszę panią przewodniczącą Nykiel o dalsze prowadzenie posiedzenia Komisji. Dziękuję bardzo.
Panie prezesie, bardzo proszę.
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Marek Niechciał:
Panie przewodniczący, szanowni państwo, w 2016 r. udzielono pomocy publicznej w kwocie 24,5 mld zł, tj. o 3,6 mld zł więcej niż w 2015 r., a pomocy de minimis 5,4 mld zł, tj. o 0,5 mld zł więcej niż rok wcześniej. Łączna kwota pomocy w 2016 r. wyniosła blisko 30 mld zł.
Co spowodowało wzrost pomocy publicznej? Wzrost pomocy publicznej został głównie spowodowany uruchomieniem programów pomocowych. Uwagę zwraca program operacyjny Inteligentny Rozwój, gdzie nastąpił wzrost pomocy o 2,8 mld zł, oraz program operacyjny Cyfrowa Polska, gdzie nastąpił wzrost pomocy publicznej o 273,3 mln zł.
Najwięcej pomocy de minimis skierowano na promocję zatrudnienia na podstawie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach pracy – 3,3 mld zł, co stanowiło ok. 61% pomocy de minimis udzielonej w 2016 r. W tym obszarze zanotowano największy wzrost – ponad 1 mld zł. Były również przykłady, gdzie pomoc de minimis spadła – udzielana na podstawie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (stara ustawa) oraz ustawy o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (spadek o 763 mln zł).
Kto otrzymuje pomoc? W ramach 24,5 mld zł pomoc otrzymało blisko 37,7 tys. przedsiębiorstw. Pomoc została wypłacona przez 340 podmiotów.
Jeżeli chodzi o pomoc de minimis, ok. 3,3 tys. podmiotów (głównie samorządy) udzieliło tej pomocy 252 tys. podmiotów, przede wszystkim drobnym przedsiębiorcom.
Najczęściej stosowaną formą pomocy były dotacje – 84,6%, ulgi podatkowe – 14,2%, natomiast pozostałe formy stanowią poniżej 1% każda.
Ze względu na przeznaczenie – najwięcej udzielono pomocy horyzontalnej (dla wszystkich) – 47% pomocy ogółem, w tym 3,6 mld zł przeznaczono na ochronę środowiska, 3 mld zł na zatrudnienie i 1,8 mld zł na badania i rozwój. Drugim rodzajem co do wielkości udzielonej pomocy była pomoc regionalna, której udzielono w kwocie 5,8 mld zł, czyli 31% pomocy ogółem.
Pomoc sektorowa, czyli taka, która jest dedykowana tylko niektórym branżom i udzielana zgodnie ze szczegółowymi regulacjami dla tych sektorów, wyniosła 3,4 mld zł (spadek o 0,4 mld zł w stosunku do wysokości pomocy udzielonej w 2015 r.). Najwięcej pomocy trafiło do dwóch branż – 1,2 mld zł do sektora górnictwa węgla oraz 1 mld zł do sektora gazu ziemnego.
Najwięcej pomocy udzielił minister środowiska z przeznaczeniem na ochronę środowiska – w formie bezpłatnych uprawnień do emisji CO2 (3,4 mld zł). Kolejnym podmiotem, który udzielił największej pomocy, był prezes Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – głównie na dofinansowanie pracowników niepełnosprawnych (blisko 3 mld zł). W gronie podmiotów udzielających najwięcej pomocy były organy podatkowe udzielające pomocy w formie ulg w podatku dochodowym, zwłaszcza podmiotom posiadającym zezwolenia na prowadzenie działalności w specjalnych strefach ekonomicznych (1,6 mld zł pomocy). Dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju udzielił pomocy w kwocie 1,6 mld zł, a marszałkowie województw udzielili łącznie 1,4 mld zł pomocy.
Kto otrzymał pomoc według podziału ze względu na własność? Najwięcej pomocy publicznej otrzymały w 2016 r. przedsiębiorstwa prywatne – ponad 35 tys. (65,2% ogólnej wartości pomocy).
Duże przedsiębiorstwa, zarówno prywatne, jak i publiczne, w 2016 r. otrzymały 59,9% ogólnej wartości pomocy. Rok wcześniej wysokość pomocy była wyraźnie wyższa – 74,1% pomocy ogółem. Po uwzględnieniu pomocy de minimis udział pomocy udzielonej dużym przedsiębiorstwom był w 2016 r. niższy o 12,4 punktów procentowych i wyniósł 47,5%.
Według statystyki GUS najwięcej pomocy otrzymały przedsiębiorstwa sektorów: wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych – 4,2 mld zł, węgiel kamienny i brunatny – 1,2 mld zł oraz transport rurociągowy (gazownictwo) – 1 mld zł. Działalność detektywistyczna i ochroniarska otrzymała 900 mln zł pomocy. W pierwszym odruchu można zastanawiać się, dlaczego tak dużo otrzymuje ten sektor. Należy zauważyć, że pracuje w nim dużo osób niepełnosprawnych. Kolejne sektory będące w czołówce korzystania z pomocy publicznej to: przemysł motoryzacyjny (800 mln zł), badania naukowe i prace rozwojowe (B+R – 800 mln zł), produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń – 800 mln zł oraz pozostałe sektory (ogółem) – 9,2 mld zł.
Największymi beneficjentami były: PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA – 2,3 mld zł, Spółka Restrukturyzacji Kopalń SA – 1,1 mld zł, Operator Gazociągów Przesyłowych Gaz-System SA – 1,0 mld zł, Telewizja Polska SA – 400 mln zł (abonament), ENEA Wytwarzanie Sp. z o.o. – 200 mln zł oraz EDF Polska SA – 200 mln zł.
Z pomocy ogólnej wydziela się pomoc udzieloną w transporcie. Pomoc publiczna w transporcie w 2016 r. wyniosła 5,7 mld zł (blisko 25% pomocy publicznej ogółem). Najwięcej pomocy publicznej otrzymali regionalni operatorzy kolejowi: Koleje Śląskie Sp. z o.o. – 1,3 mld zł, Przewozy Regionalne Sp. z o.o. – 1,1 mld zł, PKP Intercity – 800 mln zł oraz Koleje Wielkopolskie – 700 mln zł.
Wychodząc poza obszar raportu, chciałbym powiedzieć kilka zdań na temat pomocy publicznej udzielanej w Polsce na tle innych krajów – państw członkowskich UE.
W Polsce udzielona pomoc publiczna wyniosła 1,1% PKB. W UE najwyższej pomocy udzielają Węgry – 2,1% PKB, Łotwa – 1,5% PKB. Wśród państw członkowskich są również takie, które udzieliły pomocy na poziomie 0,2% i 0,22% (Irlandia, Włochy).
W ujęciu wartościowym najwięcej pomocy udzielają Niemcy – 39,9 mld euro i Francja – 13,9 mld euro. Dla porównania Polska udzieliła 4,3 mld euro.
Zarówno w Polsce, jak i w Europie pomoc publiczna w 2016 r. była wyższa niż w 2015 r. Podobnie jak w Polsce numerem jeden była pomoc na ochronę środowiska – 9,3 mld euro. W pomocy regionalnej w 2016 r. zaobserwowano spadek o 400 mln euro. Spadła również wartość pomocy publicznej o charakterze socjalnym – o 1,6 mld euro. Natomiast nastąpił wzrost pomocy publicznej na rozwój sieci szerokopasmowych, dla MŚP oraz na modną ostatnio działalność B+R.
To tyle tytułem wstępu. Dziękuję.
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Bardzo dziękuję panu prezesowi za syntetyczne i przekrojowe przedstawienie zagadnienia pomocy publicznej udzielonej w 2016 r.
Możemy dyskutować. Zapraszam państwa do udziału w dyskusji.
Jeśli pan prezes pozwoli, chciałabym zadać pytanie jako pierwsza. Czy pan prezes zauważył zmianę filozofii w udzielaniu pomocy publicznej w stosunku do lat poprzednich?
Pan prezes wspominał o tym, jak Polska wygląda na tle innych państw w zakresie udzielanej pomocy publicznej.
Chciałabym, aby pan doprecyzował informację dotyczącą pomocy publicznej udzielonej mediom – Telewizji Polskiej. Przeczytałam materiał i zauważyłam, że bardzo dużo pomocy skierowano do telewizji publicznej. Na co była skierowana pomoc? Jaka była jej efektywność?
Panie prezesie, proszę powiedzieć, jaka jest efektywność udzielanej pomocy. Czy państwo myślicie o zmianie i przekierowaniu pomocy publicznej? Swego czasu odbyła się debata na temat przejścia z pomocy dotacyjnej na pomoc pożyczkową, bo miałoby być to efektywniejsze. Czy państwo o tym myślicie? Jakie są plany w tym zakresie?
Z mojej strony to tyle. Zapraszam panie i panów posłów do dyskusji. Proszę, pan poseł Cichoń.
Poseł Janusz Cichoń (PO):
Szanowna pani przewodnicząca, Wysoka Komisjo, panie prezesie, chciałbym zapytać, na ile podmioty zobowiązane do przedstawiania danych dotyczących pomocy publicznej wywiązują się z tego obowiązku.
Czy przedstawiony przez pana obraz jest pełny? O ile dobrze pamiętam, zawsze były kłopoty z wywiązywaniem się przez podmioty z obowiązków sprawozdawczości, zwłaszcza przez samorządy. Czy w tym zakresie nastąpiła poprawa?
Wiem, że państwo za to nie odpowiadacie, ale mam pytanie dotyczące oceny efektywności udzielanej pomocy publicznej. Czy i w jaki sposób rząd wykorzystuje dane dotyczące udzielanej pomocy publicznej w kontekście efektywności?
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Bardzo dziękuje. Czy są inne pytania? Panie prezesie, proszę o odpowiedź.
Prezes UOKiK Marek Niechciał:
Na początku disclaimer. W tym przypadku jesteśmy trochę jak GUS, czyli…
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
…ale macie państwo dużą wiedzę na ten temat. Stąd pytanie do pana.
Prezes UOKiK Marek Niechciał:
Tak. Jesteśmy uprawnieni do podawania…
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
…rozumiem. Proszę odpowiedzieć na tyle, na ile pan może.
Prezes UOKiK Marek Niechciał:
Jak wspomniałem, fakt uruchomienia środków europejskich spowodował przesunięcia w strumieniu pieniędzy. Wiemy, że jak jest nowa perspektywa, to projekty ruszają dopiero po dwóch latach. Podobnie jest z rozliczaniem, które trwa jeszcze dwa lata po zakończeniu perspektywy.
Jeżeli chodzi o Telewizję Polską, spółka w 2016 r. otrzymała pomoc w wysokości 400 mln zł. Nie pamiętam, ile pomocy dla Telewizji Polskiej było w 2015 r., ale wydaje się, że było to porównywalne. Przypuszczam, że pani poseł pytała o zwrot za osoby, które nie płaciły abonamentu, ale to miało miejsce dopiero w 2017 r. i nie jest to tematem omawianego raportu. Raport za ten okres będzie prezentowany w przyszłym roku.
Pytanie o efektywność powinno być skierowane do podmiotów, które udzielają pomocy publicznej. To oni powinni wiedzieć, czy zakładane cele zostały osiągnięte.
Mamy do czynienia z firmami ochroniarskimi, które pojawiają się od wielu lat wśród przedsiębiorstw, którym udziela się pomocy publicznej. Dla kogoś z zewnątrz kuriozalne może wydawać się, że osoba niepełnosprawna jest ochroniarzem. Tak system działał. W momencie tworzenia systemu nikt nie przewidział, że pójdzie w tę niszę i będą podmioty, które z tego skorzystają.
Każda zmiana wywołuje opór. Powstaje pytanie kierowane do prawodawcy, czy jest gotowy zmienić kierunki przepływów, jeśli efekt nie jest taki, jak pierwotnie zakładano, lub jest nie tylko taki, jak zamierzano. Niepełnosprawni pracują również w zakładach, a nie tylko w firmach ochroniarskich.
Jeśli chodzi o wywiązywanie się z obowiązków sprawozdawczości, poproszę pana dyrektora o udzielenie odpowiedzi.
Dyrektor Departamentu Monitorowania Pomocy Publicznej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Piotr Pełka:
Zgodnie z przepisami wszystkie organy udzielające pomocy publicznej mają obowiązek przesyłania sprawozdań. Można powiedzieć, że im niżej schodzimy (na przykład do najmniejszych gmin), tym bardziej ten obowiązek jest różnie realizowany. Każdego roku staramy się weryfikować tych, którzy powinni przesłać sprawozdania, a tego nie uczynili. Przez Regionalne Izby Obrachunkowe przesyłamy odpowiednie komunikaty przypominające o wypełnieniu obowiązku, tj. przesłania sprawozdania lub informacji o tym, że w danym roku nie udzielono pomocy. Weryfikujemy udzielanie pomocy za pomocą naszego systemu SHRiMP (System Harmonogramowania Rejestracji i Monitorowania Pomocy). Po upływie roku weryfikujemy poprawność wprowadzonych danych i informacji. Chodzi o to, aby uniknąć zwykłych pomyłek ludzkich popełnionych przy wprowadzaniu danych. Na przykład komuś przypadkowo wcisnęło się „0”, co powoduje całkowitą zmianę struktury, wielkość itd.
Odnośnie do efektywności w uzupełnieniu wypowiedzi pana prezesa chciałbym powiedzieć, że w zakresie programów unijnych Komisja Europejska wprowadziła w tej perspektywie wymóg ewaluacji w przypadku programów, których średnioroczny budżet przekracza 150 mln euro. W państwach członkowskich organy, które udzielają pomocy publicznej, obowiązane są do złożenia szczegółowego raportu na temat efektów udzielonej pomocy. Można powiedzieć, że przynajmniej w przypadku dużych kwotowo programów istnieje wymóg badania efektywności i skuteczności środków udzielonej pomocy publicznej. Nasuwa się pytanie, do jakiego poziomu powinniśmy zejść, aby z jednej strony nie był to zbytni przerost obowiązków administracyjnych i żeby nie pochylać się nad każdą złotówką, ale jednocześnie badać programy istotne z punktu widzenia środków publicznych.
Prezes UOKiK Marek Niechciał:
Padło również pytanie o wykorzystywanie raportu przez rząd. Ponieważ znaczna część środków powiązana jest z programami unijnymi, mocnym bodźcem jest wykorzystanie środków unijnych. Informacja na temat wykorzystania tych środków jest ważna dla celów ewentualnego korygowania polityki rządu.
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Bardzo dziękuję. Czy są pytania? Pan poseł Cichoń. Bardzo proszę.
Poseł Janusz Cichoń (PO):
Mam pytanie dotyczące porównań międzynarodowych. Kiedyś prosiłem o informację na temat tego, jak wykorzystujemy mechanizmy pomocy publicznej i jakie jest zaangażowanie w porównaniu do innych krajów. Na przykład jakieś obiektywne miary w relacji do PKB? Jak to wygląda u nas, a jak to wygląda w innych krajach?
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Pan prezes mówił na ten temat.
Prezes UOKiK Marek Niechciał:
W samym raporcie tego nie ma, ale o tym mówiłem. Proszę, oto fragment notatki z mapką dotyczącą udzielania pomocy publicznej w różnych krajach. Im bardziej oznaczono dany kraj czerwono, tym większa jest udzielana pomoc publiczna. Zobaczmy, że południe i obrzeża Europy oznaczone są kolorem żółtym, a środek Europy oznaczony jest na czerwono.
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Kolor czerwony oznacza najwyższą pomoc publiczną.
Prezes UOKiK Marek Niechciał:
Tak. Przynajmniej w ujęciu wartościowym, ale również często w relacji do PKB. Ogólnie podstawową miarą jest odniesienie do PKB danego państwa i tak jak wspomniałem, maksymalne wartości przekraczają 2%, natomiast Polska jest na poziomie 1,1% PKB, czyli mniej więcej w połowie państw członkowskich.
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Jeśli dobrze pamiętam, Węgry przekraczają 2% PKB.
Prezes UOKiK Marek Niechciał:
Węgry – 2,1%, Łotwa – 1,5%, Czechy – 1,4%, a Niemcy – 1,3%, czyli więcej niż my. Polska ma 1,1% PKB (dokładnie 1,08%). Następnie, jak widać na mapce, na czerwono oznaczona jest Chorwacja. Tak naprawdę trzeba wejść głębiej w udzielaną pomoc. Gdyby ktoś usłyszał fragment mojej wypowiedzi, że najwięcej pomocy udziela minister środowiska, pomyślałby, że dotyczy to na przykład oczyszczalni ścieków itd. Tymczasem pomoc związana jest z europejskim systemem zmniejszania emisji CO2 i darmowymi pozwoleniami, które otrzymaliśmy w ramach kolejnego etapu wprowadzania tego systemu. Dodam, że aby otrzymać uprawnienia, należało dokonać pewnych inwestycji. Nie było to robione na piękne oczy.
Do tego dochodzą resztówki kadetów, które były jeszcze w 2016 r., natomiast w 2017 r. były wygaszane, a w 2018 r. mogą się pojawić, ale tylko pojedyncze przypadki. Ogólnie można powiedzieć, że ten system już się zamyka.
Dyrektor departamentu w UOKiK Piotr Pełka:
Warto wspomnieć o pewnych tendencjach w państwach UE, tj. ochrona środowiska, energetyka, B+R. Na przykład Niemcy, Szwecja i Estonia 80% pomocy publicznej przeznaczają na odnawialne źródła energii. W tych krajach to stanowi główny priorytet udzielanej pomocy publicznej.
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Bardzo dziękuję. Bardzo proszę, pan poseł.
Poseł Błażej Parda (Kukiz15):
Chciałbym zapytać o kwestię związaną z Bankowym Funduszem Gwarancyjnym. W tabeli za 2015 r. jest wymieniona kwota 380 mln zł, a w 2016 r. wymieniono kwotę 61,8 mln zł. Następnie zawarto informację, że BFG wydał 196,8 mln zł. Czy dotyczy to dwóch lat? Jak czytać tę informację? Bankowy Fundusz Gwarancyjny – strony 32 i 34 raportu. Na stronie 32 znajduje się wspomniana tabelka, a informacja na stronie 34.
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Panie pośle, proszę do mikrofonu.
Poseł Błażej Parda (Kukiz15):
Jeszcze raz?
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Tak.
Poseł Błażej Parda (Kukiz15):
Strony 32 i 34 raportu. Na tych stronach znajduje się informacja na temat Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, z której wynika, że w 2015 r. udzielono dotacji na kwotę 380 mln zł, a w 2016 r. na kwotę 61 mln zł. Na następnej stronie konkretnie napisano, że udzielono 196 mln zł pomocy w ramach programu pomocowego. Czy to jest wyjaśnienie do tabeli, czy są to zupełnie różne dane?
Naczelnik Wydziału Sprawozdawczości w Departamencie Monitorowania Pomocy Publicznej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Marta Grodzka:
Proszę spojrzeć w tabelę, w której wymieniono wszystkie podmioty udzielające pomocy. Bankowy Fundusz Gwarancyjny udzielił pomocy publicznej zarówno w formie dotacji, jak i poręczeń. W sumie daje to kwotę 196 mln zł. W tabeli są to odpowiednio kolumny grupa A i grupa D.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny udzielił pomocy w wysokości 196,8 mln zł w ramach programu pomocowego: „Pomoc w ramach uporządkowanej likwidacji spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych”. Pomoc była udzielona zarówno w formie dotacji, jak i poręczeń.
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Czy pan poseł przyjął wyjaśnienie? Tak? Tak. Dziękuję bardzo. Czy są jeszcze jakieś pytania? Nie ma. Zatem zamykam dyskusję.
Komisja musi zakończyć dzisiejsze posiedzenie konkluzją, tj. przyjęciem lub odrzuceniem dokumentu. Czy jest sprzeciw wobec przyjęcia przedstawionego dokumentu? Nie słyszę. Stwierdzam, że Komisja przyjęła dokument.
Pozostał nam wybór posła sprawozdawcy. Padła sugestia, aby sprawozdawcą był pan poseł Wojciech Murdzek. Czy jest pan poseł? Jest. Czy pan poseł się zgadza?
Poseł Wojciech Murdzek (PiS):
Zgadzam się.
Przewodnicząca poseł Mirosława Nykiel (PO):
Czy są głosy przeciw? Nie widzę. Sprawozdawcą został pan poseł Wojciech Murdzek.
Bardzo dziękujemy. Zamykam posiedzenie Komisji Gospodarki i Rozwoju. Dziękuję bardzo.