Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 6679

w sprawie marginalizacji leczenia psychiatrycznego w polskiej służbie zdrowia

   Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na pismo pana Marka Kuchcińskiego, wicemarszałka Sejmu (SPS-023-6679/12), przy którym przesłana została interpelacja pani poseł Jadwigi Wiśniewskiej w sprawie sytuacji lecznictwa psychiatrycznego, uprzejmie przedstawiam następujące informacje.

   W dniu 28 grudnia 2010 r. Rada Ministrów przyjęła rozporządzenie w sprawie ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝. Rozporządzenie to zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw z 2011 r. Nr 24, poz. 128 i weszło w życie z dniem 11 lutego 2011 r.

   Przedmiotowe rozporządzenie wyznacza trzy główne cele zmian w opiece psychiatrycznej:

   1) ochrona zdrowia psychicznego społeczeństwa przez zapobieganie zaburzeniom i promocję zdrowia - działania profilaktyczne, informacyjne i edukacyjne,

   2) zapewnienie osobom cierpiącym na zaburzenia psychiczne kompleksowej opieki opartej na założeniach modelu środowiskowego - zmiany w organizacji systemu opieki psychiatrycznej, współpraca z systemem zabezpieczenia społecznego i aktywizacji zawodowej,

   3) rozwój badań naukowych jako bazy do prowadzenia skutecznej polityki zdrowotnej w obszarze zdrowia psychicznego.

   ˝Narodowy program ochrony zdrowia psychicznego˝, dalej NPOZP, zakłada unowocześnienie psychiatrycznej opieki zdrowotnej w oparciu o model środowiskowy, którego założeniem jest zwiększenie udziału pozaszpitalnych form opieki w rehabilitacji psychiatrycznej, a zatem rozwój sieci poradni zdrowia psychicznego i poradni leczenia uzależnień, oddziałów dziennych, zespołów leczenia środowiskowego oraz hosteli. Należy bowiem podkreślić, iż psychiatria środowiskowa jest modelem bliższym potrzebom chorego, a także bardziej efektywnym w porównaniu z opieką zinstytucjonalizowaną, zarówno ze względu na skuteczność terapeutyczną, jak i wykorzystanie środków finansowych przeznaczanych na opiekę psychiatryczną. Istotnym kierunkiem działań jest zatem nie rozwijanie bazy szpitalnej, a zwiększanie dostępu do dziennych i ambulatoryjnych form opieki psychiatrycznej. Implementacja założeń psychiatrycznej opieki środowiskowej zapewni efektywną terapię zaburzeń psychicznych, dając osobom chorującym szansę na godne życie bez izolacji od lokalnej społeczności oraz umożliwi rehabilitację społeczną i zawodową.

   Mając na uwadze dane, z których wynika, iż duża część hospitalizacji spowodowana jest brakiem możliwości objęcia osób z zaburzeniami psychicznymi opieką ambulatoryjną i dzienną, realizacja NPOZP poprzez podejmowanie działań mających na celu redukcję stacjonarnych łóżek psychiatrycznych do wskaźników określonych we wskazanym powyżej rozporządzeniu, czego konsekwencją będzie zmniejszenie liczby przyjęć do szpitali przy równoczesnym rozwoju innych form opieki środowiskowej, sprzyjać będzie przestrzeganiu praw pacjentów w szpitalach psychiatrycznych oraz redukcji czasu oczekiwania na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego. Istotną rolą nie tylko ministra zdrowia, który zapewnił narzędzia prawne, wskazując efektywny kierunek rozwoju opieki psychiatrycznej, ale władz samorządowych, a przede wszystkim Narodowego Funduszu Zdrowia odpowiedzialnego za politykę kontraktowania świadczeń zdrowotnych, jest właściwa alokacja środków finansowych oraz wspieranie tworzenia infrastruktury niezbędnej dla wdrożenia modelu opieki środowiskowej.

   Odnosząc się do kwestii działań, jakie podejmuje Ministerstwo Zdrowia w celu realizacji działań przewidzianych w NPOZP, uprzejmie informuję, iż kluczowym warunkiem sprawnego wdrożenia wizji określonej przez ten program jest wysokość środków finansowych, które mogą zostać przeznaczone na koordynację programu i realizację przewidzianych w nim zadań. Warto w tym miejscu zauważyć, iż stosownie do postanowień harmonogramu realizacji NPOZP stanowiącego załącznik do rozporządzenia minister właściwy do spraw zdrowia powinien był powołać strukturę koordynującą realizację programu na szczeblu centralnym w terminie do końca czerwca 2011 r. Należy przy tym zauważyć, iż w OSR rozporządzenia, jak również w OSR poprzedzającej wydanie rozporządzenia ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, która dała podstawę do wydania rozporządzenia, przewidywano zatrudnienie w biurze koordynującym NPOZP 6 osób - po dwie na każdy z celów głównych programu. Niestety z uwagi na brak środków budżetowych do dnia dzisiejszego utworzenie struktury koordynującej NPOZP nie było możliwe.

   W odpowiedzi na pytanie pani poseł o działania, które zostaną podjęte dla zapobieżenia w przyszłości nieprawidłowościom, które Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła w podmiotach psychiatrycznej opieki zdrowotnej, uprzejmie informuję, iż wystąpiłem do organów założycielskich szpitali, które były kontrolowane przez NIK, o pilne podjęcie działań naprawczych. Jednocześnie wystąpiłem do głównego inspektora sanitarnego oraz właściwych wojewodów o przeprowadzenie w tych szpitalach, jak również innych podmiotach psychiatrycznej opieki zdrowotnej, kontroli sprawdzającej realizację zaleceń NIK. W tym miejscu należy jednak zauważyć, iż analiza ustaleń z ubiegłorocznej kontroli NIK w odniesieniu do kontrolowanych szpitali w sposób jednoznaczny wskazuje, że stwierdzone naruszenia prawa związane były z nierespektowaniem postanowień obowiązujących przepisów prawa, np. w zakresie dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego, a nie z brakiem właściwych regulacji. Dlatego też wskazane powyżej działania, których celem jest zwiększenie nacisku na przestrzeganie obowiązujących regulacji, powinny stanowić działanie skuteczne, aczkolwiek towarzyszyć im musi nadanie ochronie zdrowia psychicznego wyższego priorytetu w działaniach organów założycielskich podmiotów leczniczych.

   Odnosząc się do pytania pani poseł o działania, jakie minister zdrowia zamierza podjąć w celu zwiększenia liczby rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego, uprzejmie informuję, iż rzecznicy praw pacjenta szpitala psychiatrycznego, którzy są jednocześnie pracownikami Biura Rzecznika Praw Pacjenta, wykonują swoje działania w ramach i przy pomocy biura Rzecznika Praw Pacjenta.

   Rzecznik praw pacjenta jest natomiast centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony praw pacjentów, którego ustawowe zadania określone zostały kompleksowo w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2012 r., poz. 159). Stosownie do art. 42 przywołanej ustawy rzecznik jest centralnym organem administracji rządowej, który wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Pacjenta. Organizację Biura Rzecznika Praw Pacjenta, statut i jego szczegółowy sposób działania określa statut nadany w drodze zarządzenia przez prezesa Rady Ministrów. Biuro sprawuje nadzór merytoryczny oraz wynikający ze stosunku pracy nad działaniami osób pełniących powyższą funkcję. Ponadto biuro odpowiada za zatrudnienie adekwatnej do potrzeb liczby rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego. Koszty związane z działalnością rzecznika oraz biura go obsługującego, zgodnie z § 1 rozporządzenia ministra finansów z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów (Dz. U. Nr 211, poz. 1633, z późn. zm.), pokrywane są z części 66 budżetu państwa, której wyłącznym dysponentem jest rzecznik praw pacjenta.

   Biorąc pod uwagę wskazane powyżej okoliczności, a przede wszystkim z uwagi na niezależność organizacyjną i finansową rzecznika praw pacjenta od ministra zdrowia, należy zauważyć, iż minister zdrowia ma bardzo ograniczony wpływ na zwiększenie liczby rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego.

   Na zakończenie należy również wspomnieć o aktualnie prowadzonych pracach nad organizacją centrów zdrowia psychicznego (CZP), modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej rekomendowanym w NPOZP, którego podstawowym zadaniem jest zapewnienie pacjentom cierpiącym na zaburzenia psychiczne ciągłości i kompleksowości opieki. W mojej opinii utworzenie CZP, które spełniałyby wskazane powyżej zadania, wymaga wypracowania nowych zasad finansowania tych struktur. Cel ten może zostać osiągnięty poprzez promowanie podmiotów oferujących dostęp do poszczególnych form opieki realizowanych w strukturze danego podmiotu, jak również tych, które realizować będą skuteczną terapię mierzoną odsetkiem pacjentów kierowanych na leczenie w ramach opieki środowiskowej. Należy przy tym pamiętać, iż zastosowanie nowych mechanizmów finansowania świadczeń zdrowotnych nie może prowadzić do utrwalenia obecnie funkcjonującego instytucjonalnego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej.

   W związku z powyższym Ministerstwo Zdrowia wraz z konsultantem krajowym oraz mazowiecki konsultantem wojewódzkim w dziedzinie psychiatrii podjęło współpracę z Narodowym Funduszem Zdrowia mającą na celu ustalenie zasad organizacji CZP, rodzajów świadczeń opieki zdrowotnej, które powinny być realizowane w każdej z jednostek wchodzących w skład struktury CZP, wraz z określeniem częstotliwości ich udzielania oraz szacunkowego czasu trwania terapii poszczególnych zaburzeń lub ich grup. Dopiero opracowanie standardów dla leczenia zaburzeń psychicznych pozwoli na adekwatne finansowanie świadczeń udzielanych w ramach CZP. Jednocześnie opracowanie takich standardów zapewni pacjentom wymagającym opieki psychiatrycznej ciągłość leczenia poszpitalnego.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Igor Radziewicz-Winnicki

   Warszawa, dnia 17 sierpnia 2012 r.