Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 8411

w sprawie wzrostu handlu papierosami pochodzącymi z przemytu

   Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację z dnia 1 sierpnia 2012 r. poseł Anny Elżbiety Sobeckiej w sprawie wzrostu handlu papierosami pochodzącymi z przemytu, która to interpelacja została przekazana do Ministerstwa Finansów przy piśmie nr SPS-023-8411/12 z dnia 11 września 2012 r., uprzejmie informuję Panią Marszałek, co następuje.

   I. Odnośnie do pytania nr 1 dotyczącego zwalczania przez Ministerstwo Finansów przemytu papierosów.

   Przeciwdziałanie nielegalnemu przywozowi na obszar celny Unii Europejskiej wyrobów tytoniowych (głównie papierosów) jest jednym z priorytetowych zadań funkcjonującej w ramach resortu finansów Służby Celnej, wnikających z regulacji ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. Nr 168, poz. 1323, z późn. zm.). Działania podejmowane w tym zakresie przez Służbę Celną obejmują przede wszystkim wykonywanie kontroli przestrzegania przepisów prawa celnego oraz innych przepisów związanych z przywozem i wywozem towarów w obrocie między obszarem celnym Unii Europejskiej a państwami trzecimi oraz rozpoznawanie, wykrywanie i zwalczanie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, w tym przestępstw i wykroczeń przeciwko obowiązkom podatkowym, jak również przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami, a także ściganie ich sprawców, w zakresie określonym w ustawie z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, z późn. zm.), dalej zwana ˝K.k.s.˝.

   Należy podkreślić, że problem przemytu wyrobów tytoniowych jest dobrze rozpoznany przez Służbę Celną. Celem przeciwdziałania temu zjawisku opracowano i wdrożono ˝Strategię działania Służby Celnej w zakresie zwalczania przemytu wyrobów tytoniowych na lata 2009-2011˝. W jej ramach wykonano m.in. następujące działania:

   - wzmocniono kontrole na granicy wschodniej poprzez m.in.: zwiększenie obsady kadrowej funkcjonariuszy celnych na przejściach granicznych, ustanowienie pełnomocnika szefa Służby Celnej do spraw koordynacji działań Izb Celnych w Olsztynie, Białymstoku, Białej Podlaskiej i Przemyślu oraz okresowe delegowanie grup mobilnych z wewnątrz kraju do izb granicznych;

   - wykorzystano przy czynnościach służbowych w szerszym zakresie psy służbowe wyszkolone do wykrywania wyrobów tytoniowych (liczba tych psów w Służbie Celnej wzrosła z 59 w 2008 r. do 84 w 2011 r.);

   - doposażono jednostki Służby Celnej w urządzenia RTG, detektory przemytu i inny sprzęt do prowadzenia rewizji celnych.

   W marcu 2012 r. została opracowana i przyjęta do realizacji ˝Strategia działania Służby Celnej w zakresie zwalczania przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi na lata 2012-2015˝. Zgodnie z nią, celem zwiększenia skuteczności przeciwdziałania i zwalczania przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi, Służba Celna podjęła inicjatywy m.in. w zakresie:

   - obostrzenia wysokości kary grzywny w postępowaniu mandatowym w stosunku do sprawców wielokrotnych wykroczeń lub też wszczynanie w ich miejsce postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe z wnioskowaniem o nadzwyczajne obostrzenie kary;

   - stosowania innych środków prawnych (typu administracyjnego), jak występowanie o zatrzymanie paszportu, cofnięcie zezwolenia w małym ruchu granicznym, wpis cudzoziemca do wykazu osób niepożądanych - w 2011 r. szef Służby Celnej skierował 39 wniosków (32 wnioski w 2010 r.) do szefa Urzędu ds. Cudzoziemców o wpis do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium RP jest niepożądany.

   W strategii przewidziano również utrzymanie wysokiego poziomu kontroli na wschodniej granicy państwa, ze zwiększoną uwagą na granicę z Białorusią, utrzymanie poziomu kontroli na bazarach i targowiskach miejskich oraz dalsze rozwijanie i doskonalenie współpracy z administracjami celnymi i innymi instytucjami państw UE zwalczającymi nielegalny obrót wyrobami tytoniowymi.

   Niezależnie od powyższego powołano w Służbie Celnej specjalistyczną komórkę organizacyjną o zasięgu ogólnopolskim składającą się z ekspertów z zakresu wyrobów tytoniowych, którzy na bieżąco prowadzą prace analityczne umożliwiające identyfikację zjawisk niepożądanych oraz wypracowywanie skutecznych metod ich zwalczania.

   Ponadto Służba Celna prowadzi współpracę z Europejskim Biurem do Spraw Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF).

   II. Odnośnie do pytania nr 2 dotyczącego skuteczności działań w zakresie zwalczania przemytu papierosów.

   Prowadzone na zlecenie koncernów tytoniowych badania rynkowe wskazują, że procentowy udział w rynku papierosów nielegalnego pochodzenia wzrósł w Polsce w ubiegłym roku do ponad 12% (wg badań m.in. KPMG - międzynarodowej sieci firm audytorsko-doradczych). Z badań tych wynika również, że pod względem wielkości szarej strefy obrotu papierosami Polska nie należy do czołówki państw członkowskich UE. Fakt ten potwierdza poniższe zestawienie przedstawiające procentowy udział w rynku papierosów nielegalnego pochodzenia w niektórych krajach UE:

Kraj	Papierosy 2011*)
Litwa (LT)	31,3%
Łotwa (LV)	31,6%
Francja (FR)	15,8%
Finlandia (FIN)	15,4%
Niemcy (DE)	13,1%
Polska (PL)	12,9%

^*) wg KPMG

   Polska plasuje się natomiast w ścisłej czołówce państw członkowskich UE pod względem ujawnień nielegalnych wyrobów tytoniowych, w tym głównie papierosów. Pozycję tę potwierdzają raporty Europejskiego Biura do Spraw Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), a ilustruje następujące zestawienie.

   Z przedstawionych danych wynika, że w latach 2009 i 2010 w obszarze ujawnień papierosów Polska plasowała się na pierwszym miejscu, wyprzedzając takie kraje jak Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy i Niemcy. Spadek Polski w 2011 r. na trzecie miejsce nastąpił wskutek przesunięcia na południe Europy głównego strumienia napływu nielegalnych papierosów na obszar UE. Do powstania tego zjawiska przyczyniły się m.in. wzmożone kontrole wykonywane przez Służbę Celną na polskim odcinku zewnętrznej granicy UE.

   Powyższe zjawisko znajduje potwierdzenie również w spostrzeżeniach administracji celnych innych państw członkowskich UE. Przykładowo Niemcy, którzy jeszcze w latach 2008-2009 wskazywali, że tranzyt przez Polskę stanowi główny kierunek napływu na ich terytorium nielegalnych papierosów z obszaru Wspólnoty Niepodległych Państw, obecnie wskazują, że napływ nielegalnych papierosów ze Wschodu jest około trzykrotnie mniejszy od dokonywanego szlakami wiodącymi z południa Europy.

   Z kolei Litwa odnotowała w ostatnich latach jeden z najwyższych w UE wzrostów ujawnień nielegalnych papierosów (z ok. 120 mln sztuk w 2009 r. do ponad 211 mln sztuk w 2010 r.). Mimo to polska Służba Celna ujawniła w latach 2010-2011 ponad 210 mln sztuk papierosów, które wwieziono na terytorium Polski z Litwy. Organizatorzy przemytu, usiłując uniknąć kontroli na uszczelnionych granicach polsko-ukraińskiej i polsko-białoruskiej, decydowali się na przemyt okrężną drogą przez terytorium Litwy. Działania te ograniczają polskiej Służbie Celnej możliwości przeprowadzenia kontroli wwożonych towarów, ponieważ granica polsko-litewska jest jednocześnie granicą wewnątrzunijną.

   Należy podkreślić, że spośród wiodących polskich służb realizujących zadania w obszarze zwalczania przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi Służba Celna odgrywa dominującą rolę. W latach 2010-2012/I półrocze Służba Celna zajęła ponad 1,29 mld sztuk nielegalnych papierosów, w tym: w 2010 r. - 563,5 mln sztuk, a w 2011 r. - 508,6 mln sztuk, a w I połowie 2012 r. - 222,5 mln sztuk.

   Procentowy udział Służby Celnej w ujawnieniach papierosów wśród wiodących służb w Polsce był następujący:

   W 2010 r. większość nielegalnych papierosów trafiających na terytorium Polski pochodziła z Ukrainy, a na drugim miejscu jako kraj pochodzenia takich wyrobów była Rosja. Od 2011 r. główny strumień napływu nielegalnych papierosów prowadzi z Białorusi, co jest związane z niższą ceną paczki papierosów w tym kraju niż w Rosji i na Ukrainie. Różnice w zakresie ceny paczki papierosów między Ukrainą, Rosją i Białorusią (średnio w państwach tych przy zakupie detalicznym poniżej 1 euro za paczkę) a Polską (średnio w granicach 2-2,5 euro za paczkę) oraz innymi krajami UE generują znaczne zyski dla osób trudniących się przemytem papierosów, przy czym w ostatnich latach potencjalnie największe zyski przynosi przemyt z Białorusi.

   Należy wskazać, że przemyt wyrobów tytoniowych wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art. 86 § 1 K.k.s. w zbiegu z art. 63 § 2 K.k.s. Czyn ten zagrożony jest karą grzywny do 720 stawek dziennych albo karą pozbawienia wolności do lat 5, albo obu tymi karami łącznie. Natomiast nielegalny obrót wyrobami tytoniowymi wyczerpuje znamiona czynu zabronionego paserstwa określonego w art. 91 § 1 K.k.s. w zbiegu z art. 65 § 1 K.k.s. Czyn ten zagrożony jest karą grzywny do 720 stawek dziennych albo karą pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tymi karami łącznie.

   Wobec powyższego nie można zgodzić się z zawartym w interpelacji stwierdzeniem, że cyt. ˝dobrym podłożem sprzyjającym rozwojowi działalności przemytniczej jest zbyt łagodne prawo˝. Przemyt papierosów wynika przede wszystkim z opłacalności tej działalności uwarunkowanej znaczną różnicą cen papierosów na rynkach krajów wschodniej Europy w stosunku do rynków państw UE. Różnica ta sprawia, że mimo wzrostu skuteczności zwalczania przemytu papierosów przez Służbę Celną, działalność przemytnicza nadal jest prowadzona przez zainteresowane osoby. Z tego powodu całkowite wyeliminowanie zjawiska przemytu jest utrudnione.

   Niezależnie od powyższego pragnę poinformować Panią Marszałek, że Służba Celna podejmuje działania kontrolne oraz legislacyjne mające na celu przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom w zakresie niekontrolowanego obrotu surowcem tytoniowym, który jest wykorzystywany do nielegalnej produkcji papierosów. W szczególności działania legislacyjne w dłuższej perspektywie czasu zmierzają do ograniczenia negatywnych skutków finansowych dla budżetu państwa związanych z niekontrolowanym dostępem do surowca tytoniowego.

   W dniu 5 września 2012 r. Zespół ds. Programowania Prac Rządu pozytywnie rozpatrzył wniosek Ministra Finansów i zdecydował o dodaniu projektu założeń do projektu zmiany ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw, przewidującego całościowe uregulowanie zagadnień związanych z opodatkowaniem i obrotem surowcem tytoniowym, do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów.

   Równolegle Ministerstwo Finansów przygotowało projekt zmiany ustawy o podatku akcyzowym dotyczący zagadnień opodatkowania suszu tytoniowego (wysuszonych liści tytoniu niebędących jeszcze wyrobem tytoniowym). Projekt przewiduje ujęcie suszu tytoniowego w katalogu wyrobów akcyzowych oraz opodatkowanie tego suszu podatkiem akcyzowym w przypadku, gdy jest on sprzedawany innym podmiotom niż podmioty będące ˝pośredniczącymi podmiotami tytoniowymi˝ lub podmiotami prowadzącymi składy podatkowe. Projekt przewiduje również opodatkowanie akcyzą importu i nabycia wewnątrzwspólnotowego suszu tytoniowego w przypadku, gdy czynności te są dokonywane przez podmioty inne niż podmioty będące ˝pośredniczącymi podmiotami tytoniowymi˝ lub podmiotami prowadzącymi składy podatkowe. Opodatkowaniu będzie podlegało również nabycie lub posiadanie tego suszu przez inny podmiot niż podmiot prowadzący skład podatkowy lub pośredniczący podmiot tytoniowy, jeżeli nie została od niego zapłacona akcyza w należnej wysokości i nie można ustalić podmiotu, który dokonał sprzedaży tego suszu. Oznacza to, że nie będzie powstawał obowiązek podatkowy w stosunku do podmiotu posiadającego susz tytoniowy, który sam go wyprodukował. Do suszu tytoniowego nie będzie miała zastosowania procedura zawieszenia poboru akcyzy. Ponadto projekt przewiduje w stosunku do suszu tytoniowego podlegającego opodatkowaniu obowiązek jego oznaczania znakami akcyzy oraz obrotu tym wyrobem w opakowaniu, nie luzem, w celu umożliwienia sprawowania kontroli nad obrotem tym suszem.

   Powyższe zmiany zostały włączone do projektu z dnia 18 września 2012 r. ustawy o zmianie niektórych ustaw związanej z realizacją ustawy budżetowej - art. 10 tego projektu, która została udostępniona na stronie internetowej Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl) w dniu 19 września 2012 r. w zakładce: Biuletyn Informacji Publicznej.

   Mam nadzieję, że przedstawione wyjaśnienia stanowią wyczerpującą odpowiedź na złożoną interpelację i spotkają się z uprzejmą akceptacją Pani Marszałek.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Jacek Kapica

   Warszawa, dnia 27 września 2012 r.