Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 22371
w sprawie podjęcia działań zmierzających do rozwiązania kwestii reprywatyzacji, na przykładzie gm. Krzeszowice
Szanowna Pani Marszałek! W związku z interpelacją posłów Tadeusza Arkita i Joanny Bobowskiej w sprawie podjęcia działań zmierzających do rozwiązania kwestii reprywatyzacji na przykładzie gminy Krzeszowice (znak: SPS-023-22371/13), działając w porozumieniu z ministrem kultury i dziedzictwa narodowego, informuję, co następuje.
Kwestia roszczeń reprywatyzacyjnych zgłoszonych do nieruchomości opisanych w wystąpieniu objęta została postępowaniami prowadzonymi przez wojewodę małopolskiego oraz ministra rolnictwa i rozwoju wsi. W obecnym stanie prawnym postępowania w tym zakresie prowadzone są bowiem zarówno przez sądy powszechne, jak i w trybie Kodeksu postępowania administracyjnego przez organy będące następcami prawnymi organów wyższego stopnia nad organami wydającymi konkretną decyzję o nacjonalizacji mienia.
Należy wskazać, iż decyzje wojewody małopolskiego oraz ministra rolnictwa i rozwoju wsi nie rozstrzygają o zwrocie majątku byłym właścicielom lub ich spadkobiercom. Przedmiotem rozstrzygnięć jest wyłącznie ocena legalności przejęcia konkretnych majątków ziemskich.
Decyzja stwierdzająca wadliwość orzeczenia nacjonalizacyjnego stanowi jedynie podstawę dla dawnych właścicieli lub ich spadkobierców do ubiegania się o zwrot mienia w ramach postępowania cywilnego przed sądem powszechnym. Jeśli zwrot w naturze nie jest możliwy, np. w związku z wystąpieniem nieodwracalnych skutków prawnych, dawni właściciele lub ich spadkobiercy mają możliwość ubiegania się o stosowne odszkodowanie na drodze cywilnej.
Pragnę podkreślić, iż rozstrzyganie o zwrocie nieruchomości byłym właścicielom mienia oraz o rozliczeniach finansowych z tym związanych znajduje się poza kompetencją organów administracji publicznej i nie może podlegać ich ocenie. Właściwość organów administracji w zakresie roszczeń reprywatyzacyjnych sprowadza się do prowadzenia postępowań w przedmiocie oceny legalności konkretnej decyzji o przejęciu mienia. Sprawy dotyczące zwrotu nieruchomości prowadzone są natomiast przez sądy powszechne w ramach postępowań o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Co istotne, konsekwencje decyzji stwierdzającej nielegalność nacjonalizacji w każdym indywidualnym przypadku mogą kształtować się w różny sposób. Zwrot w naturze bezprawnie znacjonalizowanej nieruchomości uzależniony jest z jednej strony od jej aktualnego stanu prawnego (jeżeli aktualnym właścicielem jest podmiot prywatny, to co do zasady zwrot nieruchomości nie jest możliwy), z drugiej zaś od woli spadkobierców dawnych właścicieli.
Uwzględniając wagę przedstawionego problemu, należy jednocześnie zaznaczyć, iż kompetencja ministra skarbu państwa w zakresie spraw dotyczących znacjonalizowanych składników majątku ogranicza się do gospodarowania państwowym funduszem celowym pn. Fundusz Reprywatyzacji.
Zgodnie z art. 56 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, tj. przepisem powołującym ten fundusz, środki zgromadzone na rachunku Funduszu Reprywatyzacji przeznaczone są na cele związane z zaspokajaniem roszczeń byłych właścicieli mienia przejętego przez Skarb Państwa poprzez wypłatę odszkodowań wynikających z prawomocnych wyroków i ugód sądowych oraz ostatecznych decyzji administracyjnych wydanych w związku z nacjonalizacją mienia.
Ze środków Funduszu Reprywatyzacji realizowane są wnioski o wypłatę odszkodowań byłym właścicielom znacjonalizowanych nieruchomości lub ich spadkobiercom przekazywane przez organy reprezentujące Skarb Państwa we właściwym postępowaniu administracyjnym lub sądowym dotyczącym ustalenia wysokości odszkodowania za bezprawne przejęcie nieruchomości. Odszkodowania te wypłacane są wyłącznie w sytuacjach, w których byli właściciele lub ich spadkobiercy nie mogą otrzymać zwrotu nieruchomości w naturze z uwagi na wystąpienie nieodwracalnych skutków prawnych.
W kwestii systemowego rozwiązania sprawy roszczeń reprywatyzacyjnych oraz wsparcia finansowego jednostek samorządu terytorialnego z tytułu mienia zwróconego dawnym właścicielom wskazać należy, iż zgodnie ze stanowiskiem ministra finansów w związku z faktem, że Polska nadal objęta jest procedurą nadmiernego deficytu finansów publicznych, administracja zobowiązana jest do podejmowania wszelkich działań, które będą służyły obniżeniu deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych. Podejmowanie zatem wszelkich inicjatyw legislacyjnych zwiększających wydatki budżetu państwa oraz zobowiązań Skarbu Państwa należy w chwili obecnej uznać za niewskazane.
Jednocześnie w ocenie ministra skarbu państwa w razie zasądzonego zwrotu nieruchomości w pierwszej kolejności należałoby ustalić wartość nakładów poczynionych na jej utrzymanie w okresie faktycznego władania daną nieruchomością. Istotne jest także rozważenie możliwości wystąpienia przez podmiot obecnie władający daną nieruchomością na drogę postępowania cywilnego z roszczeniem wobec spadkobierców dawnych właścicieli o zwrot poczynionych nakładów. Niewykluczone jest również podjęcie negocjacji z prawowitymi właścicielami w zakresie ustalenia zasad ewentualnego dalszego odpłatnego korzystania z obiektu.
Odnośnie do poruszonych kwestii dotyczących ruin zamku w Rudnie gmina Krzeszowice minister kultury i dziedzictwa narodowego w przekazanym stanowisku wskazał, iż w oparciu o przepisy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami minister kultury i dziedzictwa narodowego może udzielać dofinansowania na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. Finansowanie wyżej wskazanych prac odbywa się wyłącznie w ramach ogłaszanego corocznie programu ˝Dziedzictwo kulturowe˝, priorytet 1: Ochrona zabytków. Wnioskodawca ubiegający się o dotację musi być właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru zabytków albo posiadać taki zabytek w trwałym zarządzie. W związku z tym w oparciu o postanowienia ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami gmina Krzeszowice w latach 2010-2013 otrzymała dotacje na prace konserwatorskie i roboty budowlane zabezpieczające ruiny zamku Tenczyn w Rudnie ze środków będących w dyspozycji ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Pozyskiwanie dalszych dotacji jest zatem możliwe do czasu, gdy gmina będzie posiadać tytuł prawny do zabytku.
Jednocześnie minister kultury i dziedzictwa narodowego wskazał, iż rozliczenie ewentualnych nakładów poniesionych na nieruchomość, która podlegała reprywatyzacji, jest sprawą cywilną pomiędzy dotychczasowym dysponentem nieruchomości a odzyskującym ją właścicielem. W opinii ministra kultury i dziedzictwa narodowego zwrot dotacji celowej przez dawnego właściciela nie jest możliwy. Obowiązek zwrotu dotacji dotyczy jedynie beneficjenta w ściśle określonych w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych sytuacjach, tj. wykorzystania niezgodnie z przeznaczeniem lub w nadmiernej wysokości.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Rafał Baniak
Warszawa, dnia 9 grudnia 2013 r.