Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 5650
w sprawie połowu ryb z wykorzystaniem agregatu prądotwórczego
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelacje posłanek Domiceli Kopaczewskiej i Iwony Kozłowskiej, przekazane przy pismach datowanych na dzień 15 czerwca 2012 r., znaki: SPS-023-5649/12 oraz SPS-023-5650/12, w sprawie połowu ryb z wykorzystaniem agregatu prądotwórczego, a także zaostrzenia kar za dokonywanie nielegalnego połowu ryb z wykorzystaniem prądu elektrycznego, uprzejmie informuję, iż opisana problematyka znajduje się w ciągłym zainteresowaniu Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi i była wielokrotnie dyskutowana zarówno podczas systemowych zmian prawnych, jak i w trakcie doraźnego rozwiązywania zgłaszanych postulatów. Tematyka połowów elektrycznych była także i nadal jest przedmiotem szerokich badań naukowych i została opisana w licznych publikacjach.
Za podstawowe źródło informacji w tym zakresie w Polsce należy uznać monografię Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie pt. ˝Połowy elektryczne˝1), w której opisano przyrodnicze podstawy połowów ryb prądem elektrycznym oraz oddziaływanie pola elektrycznego na zwierzęta wodne (ryby dorosłe, młodociane i bezkręgowce wodne). Również komisja doradcza ds. europejskiego rybołówstwa śródlądowego i akwakultury (EIFAC) powołana w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) zajmuje się tą problematyką, zbierając doświadczenia z poszczególnych krajów członkowskich2).
Przeprowadzone badania wskazują na brak negatywnego wpływu prawidłowo prowadzonych połowów elektrycznych na niepodlegające eksploatacji młodociane stadia ryb oraz bezkręgowce wodne. Wyniki badań wskazują na mniejszą wrażliwość na prąd ryb małych (oddziaływanie prądu na ryby małe jest wielokrotnie mniejsze niż na ryby o większych długościach ciała) i na zmniejszającą się wrażliwość ryb na prąd w następujących po sobie ekspozycjach (znaczący spadek skuteczności połowów jeziorowych przy braku zachowania odpowiednich odstępów czasowych pomiędzy połowami - kilku, kilkunastodniowych). Z licznych obserwacji i doświadczeń wynika, że ryby poddane działaniu pola elektrycznego mogą być narażone na niebezpieczeństwo tylko w przypadku używania niewłaściwych urządzeń (wytwarzających np. zbyt duże natężenie pola elektrycznego w wodzie) lub w przypadku niewłaściwej obsługi (zbyt długie przetrzymywanie ryb w polu elektrycznym). Stąd wynika konieczność badania urządzeń połowowych przed ich wprowadzeniem do praktyki oraz ich systematycznego atestowania, a także potrzeba odpowiedniego szkolenia rybaków.
Opisane wyżej badania zadecydowały o tym, że elektropołowy dopuszczone są przez prawo międzynarodowe jako jedna z metod pozyskiwania ryb śródlądowych. Niedozwolone metody z wykorzystaniem trucizn oraz środków wybuchowych określone zostały w załączniku IV tzw. dyrektywy siedliskowej3). Z powyższych względów, a także mając na uwadze szeroko pojęte kwestie praktyczne, również polskie prawodawstwo dopuszcza stosowanie elektropołowów. Należy jednak zauważyć, że dopuszczalność ta jest warunkowa, a zasady stosowania połowów elektrycznych zostały bardzo szczegółowo uregulowane.
Aktualny stan prawny unormowany ustawą z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471, z późn. zm.), obok szeregu obostrzeń dotyczących zasad pozyskiwania ryb, przewiduje, iż połowu ryb nie można dokonywać przez wytwarzanie w wodzie pola elektrycznego charakterystycznego dla prądu zmiennego, a także wędką wytwarzającą w wodzie pole elektryczne. W związku z powyższym w rozporządzeniu ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 12 listopada 2001 r. w sprawie połowu ryb oraz warunków chowu, hodowli i połowu innych organizmów żyjących w wodzie. (Dz. U. Nr 138, poz. 1559, z późn. zm.) określono, iż połów ryb narzędziami elektrycznymi dokonywany jest przy użyciu prądu elektrycznego stałego lub impulsowego. Pole elektryczne wytwarzane przez narzędzia elektryczne służące do połowu ryb nie może oddziaływać na złowione i przetrzymywane w pobliżu tych narzędzi ryby żywe. Ponadto połowu ryb przy użyciu prądu elektrycznego mogą dokonywać osoby, które odbyły szkolenie i zdały egzamin w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szczegółowe zasady prowadzenia połowów za pomocą prądu elektrycznego normuje rozdział 5 rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 4 lutego 1980 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w rybactwie śródlądowym (Dz. U. Nr 6, poz. 17). W rozporządzeniu tym określono m.in. procedury związane z informowaniem o połowach przy pomocy prądu elektrycznego. Zgodnie z postanowieniami tego rozporządzenia statki rybackie (łodzie), na których znajdują się elektryczne urządzenia do połowu, należy oznakować stosownymi tablicami informacyjnymi i ostrzegającymi o metodzie połowu. Podobnie należy oznakować miejsce elektrycznego połowu z brzegu. Elektropołowów można dokonywać tylko w dobrych warunkach pogodowych przy prędkości wiatru do 4° w skali Beauforta (zabrania się połowu w czasie silnego wiatru, burzy lub deszczu), a agregat należy wyłączyć, gdy osoba postronna znajdzie się w odległości mniejszej niż 15 m od elektrod będących pod napięciem.
Skuteczność klasycznych połowów elektrycznych oraz ich wpływ na żywe zasoby wód jest znacząco przeceniana w opinii publicznej. Ze względu na niewielki zasięg oddziaływania mogą one być stosowane wyłącznie w płytkich strefach jezior (przy brzegach jezior na głębokości nieprzekraczającej 1,5 m) i niewielkich rzek (małych i średnich cieków). Ryby dobrze pływające wykazują większą elektrotaksję i z tego powodu klasyczne połowy elektryczne są skuteczniejsze w przypadku ryb będących dobrymi pływakami (np. łososiowatych). Ryby będące słabymi pływakami (np. większość karpiowatych) znacznie gorzej łowi się przy pomocy prądu elektrycznego. W latach kiedy wielkości pozyskiwanych profesjonalnie ryb były kilkakrotnie większe niż obecnie przyjmowano, iż na 1 godzinę połowu klasycznym zestawem (agregat z przystawką prostownikową) poławia się ok. 25 kg ryb. Połowy doświadczalne wskazywały również na stosunkowo niski stopień skuteczności odłowów nawet w odniesieniu do bardzo podatnych gatunków (pstrąg i węgorz). Niemniej elektropołowy są przydatne, a często niezastąpione w przypadku połowów badawczych, kontrolnych, regulacyjnych, sanitarnych, a także do przyżyciowego odłowu tarlaków w celu pozyskania produktów płciowych.
Z powyższych względów, mając na uwadze szczegółowe uregulowanie materii dotyczącej elektropołowów w prawie rybackim, w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie przewiduje się prac mających na celu wprowadzenie dodatkowych ograniczeń dla uprawnionych do rybactwa w zakresie połowu ryb z wykorzystaniem agregatów prądotwórczych. Za bardzo problematyczne należałoby uznać także wprowadzenie dodatkowych procedur, obok już obowiązujących, związanych z informowaniem o zamiarze połowu za pomocą agregatu prądotwórczego, choćby z uwagi na irracjonalne, bardzo drastyczne i nielegalne działania niektórych przeciwników tej metody prowadzenia połowów.
Natomiast kolejny z poruszanych w interpelacji aspektów dotyczący zaostrzenia kar za dokonywanie nielegalnego połowu ryb z wykorzystaniem agregatu prądotwórczego został bardzo szczegółowo rozpatrzony podczas ostatniej gruntownej nowelizacji ustawy o rybactwie śródlądowym. Podczas prac projektowych nad ustawą z dnia 24 września 2010 r. o zmianie ustawy o rybactwie śródlądowym (Dz. U. Nr 200, poz. 1322) zaproponowano liczne szczegółowe zmiany przepisów karnych, uwzględniające postulaty organizacji społecznych dotyczące konieczności dostosowania kar do charakteru czynu zabronionego oraz do jego wpływu na środowisko wodne. Zmiany legislacyjne dotyczyły m.in. wprowadzenia nowego art. 27c, który sankcjonuje czyny niedozwolone, które naruszają specjalne uprawnienia, oraz czyny o szczególnie rażącym charakterze i wyjątkowo negatywnych skutkach dla środowiska wodnego, kwalifikując je jako przestępstwa.
Stosowanie urządzeń wytwarzających w wodzie pole elektryczne charakterystyczne dla prądu zmiennego zostało zaliczone do kategorii przestępstw niezależnie od osoby, która dokonuje połowu. Stosowna kara przewidziana jest zarówno dla zwykłych osób fizycznych, jak i osób upoważnionych do prowadzenia połowów na rzecz uprawnionego do rybactwa. Również stosowanie narzędzi elektrycznych przez osoby do tego nieuprawnione jest przestępstwem. Czyny te zagrożone są najwyższą karą przewidzianą w ustawie o rybactwie śródlądowym - górna granica kary to pozbawienie wolności do lat dwóch. Kara taka w trybie konsultacji społecznych prowadzonych m.in. w uzgodnieniu z Ministerstwem Sprawiedliwości została uznana za adekwatną, pomimo iż uznawana jest za stosunkowo wysoką na tle niektórych innych kategorii przestępstw.
Jednocześnie zaproponowano rozbudowany systemem kar dodatkowych, które orzeka sąd odpowiednio do rodzaju popełnionego czynu. Szczególne znaczenie nadano wychowawczej roli kary. Z tego powodu do katalogu kar dodatkowych dodano obowiązek podania orzeczenia o skazaniu do publicznej wiadomości, na koszt skazanego, a także obowiązek naprawienia szkody lub nawiązkę na rzecz uprawnionego do rybactwa w wysokości od pięciokrotnej do dwudziestokrotnej wartości przywłaszczonych ryb, a także przepadek rybackich narzędzi połowowych i innych przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, a także przedmiotów pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa.
Sekretarz stanu
Kazimierz Plocke
Warszawa, dnia 25 czerwca 2012 r.
1) W. Dembiński, A. Chmielewski, "Połowy elektryczne" część I: "Przyrodnicze podstawy elektrycznych połowów ryb"; część II: "Następstwa oddziaływania pola elektrycznego na ryby i bezkręgowe zwierzęta wodne", IRŚ 1973.
2) C. J. McGrath, T. J. Beausang, D. F. Murphy, P. J. Sharkey, "Application of electricity to Freshwater fishery management and development in Ireland", EIFAC 1969; G. A. Goodchild, "Code of practice and guidelines for safety with electric fishing", EIFAC 1990; EIFAC Project on Fish monitoring in fresh waters - Draft Information Note Electric Fishing Best Practice (projekt w realizacji).
3) Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992 str. 7, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, tom 2, str. 102, z późn. zm.).