Odpowiedź na interpelację nr 11802

w sprawie odszkodowań dla rodzin osób, które zginęły w katastrofie smoleńskiej

Odpowiadający: minister obrony narodowej Antoni Macierewicz

Warszawa, 21-11-2017

Szanowny Panie Marszałku,

Odpowiadając, z upoważnienia Prezes Rady Ministrów, na interpelację Pani Poseł Małgorzaty Niemczyk w sprawie odszkodowań dla rodzin osób, które zginęły w katastrofie smoleńskiej (nr 11802), uprzejmie proszę o przejęcie następujących wyjaśnień.

Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Obrony Narodowej wypłaca świadczenia pieniężne na rzecz członków rodzin ofiar katastrofy smoleńskiej w oparciu o treść prawomocnych orzeczeń sądowych albo zawartych ugód sądowych. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku środki na ten cel pochodzą z budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej.

Wyroki sądowe wydawane były na skutek wystąpienia przez członków rodzin z powództwem cywilnym o zapłatę, po przeprowadzeniu przez sąd kontradyktoryjnego postępowania, na podstawie przepisów o postępowaniu cywilnym.

Natomiast ugody zawierane są zaś w trybie sądowego zawezwania do próby ugodowej, a ich podstawę stanowią przepisy kodeksu cywilnego statuujące zasady odpowiedzialności deliktowej.

Podkreślić należy, że Ministerstwo Obrony Narodowej nie wypłaca członkom rodzin katastrofy smoleńskiej świadczeń pieniężnych z tytułu odszkodowania na innej podstawie niż prawomocne orzeczenie sądowe. W drodze ugody możliwe jest zatem uwzględnienie świadczenia wyłącznie z tytułu zadośćuczynienia. Wskazać tym samym należy, że podstawą do świadczenia z tytułu zadośćuczynienia jest krzywda wyrządzona naruszeniem dobra osobistego, w omawianym przypadku m.in. prawa do życia w rodzinie lub kultywowania pamięci po zmarłym. Zasadność tego świadczenia opiera się więc na fakcie powstania krzywdy, bólu czy cierpienia wskutek utraty najbliższej osoby. Zgodnie z przepisami prawa – okoliczności czy też szczegółowe przyczyny śmierci mają dla zasadności tego świadczenia znaczenie, o tyle o ile przyczyniły się do powstania krzywdy.

W tym miejscu, odnosząc się do procedury postępowania zmierzającego do ustalenia czy istnieją warunki do zawarcia ugody z poszkodowanymi, należy wyjaśnić, że w dniu 26 marca 2012 r. ówczesny Minister Obrony Narodowej, Pan Tomasz Siemoniak, wydał instrukcję negocjacyjną, mocą której ustalił, iż najbliższymi członkami rodziny – w rozumieniu art. 446 § 3 Kodeksu cywilnego – są mąż/żona, dzieci i rodzice, i tylko wnioski osób z tego kręgu będą mogły liczyć na pozytywne rozpatrzenie. Tym samym z kręgu osób najbliższych wykluczeni zostali pozostali członkowie rodziny ofiar katastrofy pod Smoleńskiem, w tym rodzeństwo, niezależnie od okoliczności i rodzajów więzów, łączących ich z ofiarami, a także osoby, będące w nieformalnych związkach.

W następstwie przyjętego sposobu rozstrzygania roszczeń poszkodowanych doszło do sytuacji, gdy wszyscy duchowni prawosławni i katoliccy, a także część duchownych ewangelickich nie byli uprawnieni do świadczeń. Z drugiej strony, zadośćuczynienie za krzywdę dostali wszyscy małżonkowie, niezależnie od faktycznego stanu ich pożycia małżeńskiego, nawet gdy jak w jednym przypadku – nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, stwierdzony w wyroku sądowym (aczkolwiek nieprawomocnym), oraz wszystkie – niezależnie od stanu ich relacji z ofiarą katastrofy – dzieci, choć znane są przypadki wydziedziczenia i stwierdzenia niegodności dziedziczenia.

W związku z powyższym, iż stanowisko zaprezentowane w instrukcji było obarczone błędami, polegającymi na:

1. ustaleniu ex cathedra kręgu osób najbliższych, nieuwzględniającym intymnej specyfiki więzów rodzinnych;
2. arbitralnym, nieuwzględniającym jakichkolwiek aspektów indywidualnych, ustaleniu rozmiaru krzywdy i określenie jej pieniężnego ekwiwalentu pod postacią zadośćuczynienia w wysokości obowiązującej wszystkich członków rodziny.

- w celu przywrócenia konstytucyjnej zasady sprawiedliwości oraz zaufania do Państwa Polskiego oraz opierając się na dotychczasowej praktyce orzeczniczej – zachodziła konieczność naprawienia wskazanych błędów poprzez:

• wnikliwe rozpatrzenie osobno każdego wniosku o zadośćuczynienie – na płaszczyźnie indywidualnej, niezależnie od okoliczności, czy wnioskodawca mieści się w kręgu – arbitralnie ustalonych w ww. instrukcji osób najbliższych;
• przeprowadzenie z każdym z wnioskodawców indywidualnej rozmowy celem ustalenia rodzaju relacji, łączących ich z ofiarą, oraz czy relacje te są tego rodzaju, iż kwalifikują daną osobę jako członka najbliższej rodziny;
• podjęcie starań w celu ustalenia indywidualnego rozmiaru krzywdy, jaka dotknęła najbliższego członka rodziny ofiar;
• ustalenie adekwatnego ekwiwalentu za w/w krzywdę – pod postacią zadośćuczynienia.

Wskazanie zalecenia są aktualnie realizowane w Ministerstwie Obrony Narodowej w postępowaniach ugodowych.

Odnosząc się do pytania o wysokość kwot wypłaconych członkom rodzin ofiar katastrofy smoleńskiej informuję, że świadczenie pieniężne z tytułu wyroku sądowego lub ugody sądowej otrzymały osoby, które zdecydowały się wystąpić ze stosownym żądaniem i których żądanie zostało następnie pozytywnie zweryfikowane przez niezawisły sąd.
Z tytułu realizacji prawomocnych orzeczeń sądowych wydanych przez sądy powszechne w postępowaniach wytoczonych przeciwko Skarbowi Państwa-Ministrowi Obrony Narodowej przez członków rodzin ofiar katastrofy smoleńskiej o zapłatę, Ministerstwo Obrony Narodowej wypłaciło od kwietnia 2010 r. do końca 2016 r. kwotę ponad 1,5 mln zł. Kwota ta obejmuje zasądzone przez sądy roszczenia główne, nie obejmuje zaś innych należności (odsetki, zwrot kosztów postępowania).

Z tytułu zawartych ugód na rzecz uprawnionych wypłacona została kwota 69.250.000 zł. Od stycznia 2016 r. do chwili obecnej natomiast, świadczenie pieniężne z tytułu krzywdy niematerialnej spowodowanej śmiercią członka rodziny w wyniku wymienionego zdarzenia, zostało ustalone w drodze ugody zawartej ze Skarbem Państwa-Ministrem Obrony Narodowej na rzecz 81 osób. Z tego tytułu wypłacona została kwota 16.190.000 zł. Kilkadziesiąt spraw jest nadal analizowanych.

Z tytułu wyroków sądowych wydanych w stosunku do Skarbu Państwa-Ministra Obrony Narodowej od kwietnia 2010 r. do końca czerwca br. wypłacono kwotę 1.595.000 zł z tytułu zadośćuczynienia lub odszkodowania, na rzecz 24 osób.

Z poważaniem,

Antoni MACIEREWICZ