Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 9394

w sprawie ograniczenia przemytu i handlu nielegalnymi wyrobami tytoniowymi

   Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację z dnia 6 września 2012 r. posła Artura Dunina w sprawie ograniczenia przemytu i handlu nielegalnymi wyrobami tytoniowymi, która to interpelacja została przekazana do Ministerstwa Finansów przy piśmie, nr SPS-023-9394/12, z dnia 26 września 2012 r., uprzejmie informuję Panią Marszałek, co następuje.

   I. Odnośnie do pytania nr 1 dotyczącego długoletniej strategii podwyżek akcyzy

   Podwyżki podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe wynikają głównie ze zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej, w szczególności z konieczności realizacji dyrektywy Rady 2011/64/UE z dnia 21 czerwca 2011 r. w sprawie struktury oraz stawek akcyzy stosowanych do wyrobów tytoniowych (t.j. Dz. Urz. UE L 176, s. 24, z dnia 5 lipca 2011 r.). Dyrektywa ta ustanawia zasady ogólne harmonizacji struktury i stawek podatku akcyzowego, który jest nakładany przez państwa członkowskie na wyroby tytoniowe.

   W przypadku papierosów dyrektywa zakłada konieczność podwyżki akcyzy do wysokości gwarantującej osiągnięcie docelowego unijnego minimum akcyzowego wynoszącego nie mniej niż 90 EUR na 1000 szt. papierosów, które będzie obowiązywać w UE od 2014 r. i które Polska winna osiągnąć na dzień 1 stycznia 2018 r. Natomiast w przypadku tytoniu do palenia krajowa akcyza przekracza obowiązujące na ten wyrób unijne minimum podatkowe, jednak nie zwalnia to z konieczności dokonywania podwyżek akcyzy, które mają znaczenie dla zapewnienia stabilizacji i równowagi na rynku tytoniowym poprzez utrzymanie właściwych relacji w opodatkowaniu między wyrobami tytoniowymi.

   Ponadto czynnikami wpływającymi na wzrost podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe są względy zdrowotne oraz budżetowe, bowiem podwyżki akcyzy na wyroby tytoniowe winny zabezpieczać odpowiednie wpływy z akcyzy od tych wyrobów stanowiące ważną pozycję dochodów budżetowych. Oprócz potrzeb budżetowych podwyżki te będą w najbliższych latach uzależnione m.in. od średniej ważonej ceny detalicznej sprzedaży wyrobów tytoniowych w poszczególnych latach stanowiącej punkt odniesienia dla realizacji unijnego minimum podatkowego, jak również od wysokości kursu EUR w stosunku do złotego.

   Uwzględniając ww. założenia oraz mając na uwadze dolegliwość finansową, jaką przyniosłaby dla konsumentów gwałtowna podwyżka akcyzy na wyroby tytoniowe, Ministerstwo Finansów dąży do stopniowego wprowadzania podwyżek akcyzy na wyroby tytoniowe, aby odczuwalny koszt społeczny tych podwyżek był jak najmniejszy.

   II. Odnośnie do pytania nr 2 dotyczącego zależności miedzy podwyżkami akcyzy, a wzrostem udziału szarej strefy w rynku wyrobów tytoniowych

   Należy zauważyć, że problem tzw. szarej strefy na rynku wyrobów tytoniowych wynika przede wszystkim z istnienia różnic w cenach tych wyrobów (głównie papierosów) występujących między państwami UE a państwami trzecimi. Różnice te sprawiają, że rynek unijny jest atrakcyjny dla osób zajmujących się obrotem nielegalnymi wyrobami tytoniowymi, które są przywożone głównie z Białorusi, Rosji i Ukrainy.

   W związku z tym każda podwyżka akcyzy na wyroby tytoniowe w państwach UE przyczyniająca się do wzrostu cen detalicznych legalnych wyrobów tytoniowych wpływa na opłacalność przemytu oraz nielegalnej produkcji i obrotu wyrobami tytoniowymi. Pochodzące bowiem z nielegalnych źródeł wyroby tytoniowe nie są obciążone żadnymi należnościami celnymi i podatkowymi.

   Należy podkreślić, że w związku z dyrektywą Rady 2011/64/UE w sprawie struktury oraz stawek akcyzy stosowanych do wyrobów tytoniowych Polska jest w sytuacji, która zobowiązuje ją do stopniowego podnoszenia akcyzy na wyroby tytoniowe. W konsekwencji możliwość wykorzystania instrumentu podatkowego do regulowania rynku wyrobów tytoniowych jest ograniczona.

   W związku z powyższym do przeciwdziałania przemytowi i nielegalnemu obrotowi wyrobami tytoniowymi, które to zadanie w ramach resortu finansów realizuje Służba Celna, są wykorzystywane inne instrumenty prawne. Instrumenty te, a także inicjatywy i działania podejmowane przez Służbę Celną w zakresie przeciwdziałania przemytowi i nielegalnemu obrotowi wyrobami tytoniowymi zostały wskazane w pkt III.

   O skuteczności Służby Celnej w realizacji ww. zadania mogą świadczyć szacunki, według których bez zdecydowanej reakcji ze strony Służby Celnej w 2014 r. szara strefa w obrocie papierosami w Polsce mogłaby osiągnąć poziom 22%. Tymczasem prowadzone na zlecenie koncernów tytoniowych badania rynkowe wskazują, że procentowy udział w rynku papierosów nielegalnego pochodzenia wzrósł w Polsce w 2011 r. tylko do 12,9% (badania m.in. KPMG - międzynarodowej sieci firm audytorsko-doradczych). Z badań tych wynika również, że pod względem procentowego udziału w rynku papierosów nielegalnego pochodzenia Polskę wyprzedzały w 2011 r. takie kraje UE, jak: Litwa - 31,3%, Łotwa - 31,6%, Francja - 15,8%, Finlandia - 15,4%, Niemcy - 13,1%.

   Mimo wzrostu procentowego udziału w rynku papierosów nielegalnego pochodzenia szacowana konsumpcja nielegalnych papierosów w Polsce wykazywała tendencję zniżkową. Z ww. badań KPMG wynika, że w 2009 r. skonsumowano w Polsce 7,1 mld sztuk nielegalnych papierosów, natomiast w 2010 r. - 5,8 mld szt. a w 2011 r. - 6,7 mld szt., co stanowi, że od 2009 r. nie zwiększyła się bezwzględna wielkość szarej strefy papierosów.

   III. Odnośnie do pytania nr 3 dotyczącego przygotowania strategii poprawy efektywności Służby Celnej w zakresie zwalczania przemytu i nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi

   Przeciwdziałanie nielegalnemu przywozowi wyrobów tytoniowych (głównie papierosów) na obszar celny Unii Europejskiej oraz nielegalnemu handlowi tymi wyrobami jest jednym z priorytetowych zadań Służby Celnej wnikających z regulacji ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. Nr 168, poz. 1323, z późn. zm.). Działania podejmowane w tym zakresie przez Służbę Celną obejmują przede wszystkim wykonywanie kontroli przestrzegania przepisów prawa celnego oraz innych przepisów związanych z przywozem i wywozem towarów w obrocie między obszarem celnym Unii Europejskiej a państwami trzecimi oraz rozpoznawanie, wykrywanie i zwalczanie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, w tym przestępstw i wykroczeń przeciwko obowiązkom podatkowym, jak również przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami, a także ściganie ich sprawców w zakresie określonym w ustawie z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, z późn. zm.), dalej zwana K.k.s.

   Należy podkreślić, że problem przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi jest dobrze rozpoznany przez Służbę Celną, która podejmuje inicjatywy i działania ukierunkowane na podniesienie skuteczności zwalczania tych zjawisk. W tym zakresie należy wyszczególnić przede wszystkim Strategię działania Służby Celnej w zakresie zwalczania przemytu wyrobów tytoniowych na lata 2009-2011. W ramach tej strategii wykonano m.in. następujące działania:

   - Wzmocniono kontrole na granicy wschodniej poprzez m.in.: zwiększenie obsady kadrowej funkcjonariuszy celnych na przejściach granicznych, ustanowienie pełnomocnika szefa Służby Celnej do spraw koordynacji działań Izb Celnych w Olsztynie, Białymstoku, Białej Podlaskiej i Przemyślu oraz okresowe delegowanie grup mobilnych z wewnątrz kraju do izb granicznych.

   - Wykorzystano przy czynnościach służbowych w szerszym zakresie psy służbowe wyszkolone do wykrywania wyrobów tytoniowych (liczba tych psów w Służbie Celnej wzrosła z 59 w 2008 r. do 84 w 2011 r.).

   - Doposażono jednostki Służby Celnej w urządzenia RTG, detektory przemytu i inny sprzęt do prowadzenia rewizji celnych.

   Następnie w marcu 2012 r. została przyjęta do realizacji Strategia działania Służby Celnej w zakresie zwalczania przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi na lata 2012-2015. Zgodnie z tą strategią celem zwiększenia skuteczności przeciwdziałania i zwalczania przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi Służba Celna podjęła inicjatywy m.in. w zakresie:

   - obostrzenia wysokości kary grzywny w postępowaniu mandatowym w stosunku do sprawców wielokrotnych wykroczeń skarbowych lub też wszczynanie w ich miejsce postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe z wnioskowaniem o nadzwyczajne obostrzenie kary;

   - stosowania innych środków prawnych (typu administracyjnego), jak występowanie o zatrzymanie paszportu, cofnięcie zezwolenia w małym ruchu granicznym, wpis cudzoziemca do wykazu osób niepożądanych - w 2011 r. szef Służby Celnej skierował 39 wniosków (32 wnioski w 2010 r.) do szefa Urzędu ds. Cudzoziemców o wpis do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium RP był niepożądany.

   W strategii przewidziano również utrzymanie wysokiego poziomu kontroli na wschodniej granicy państwa, ze zwiększoną uwagą na granicę z Białorusią, utrzymanie poziomu kontroli na bazarach i targowiskach miejskich oraz dalsze rozwijanie i doskonalenie współpracy z administracjami celnymi i innymi instytucjami państw UE zwalczającymi nielegalny obrót wyrobami tytoniowymi.

   Niezależnie od powyższego powołano w Służbie Celnej specjalistyczną komórkę organizacyjną o zasięgu ogólnopolskim składającą się z ekspertów z zakresu wyrobów tytoniowych, którzy na bieżąco prowadzą prace analityczne umożliwiające identyfikację zjawisk niepożądanych oraz wypracowywanie skutecznych metod ich zwalczania.

   O determinacji Służby Celnej w zakresie przeciwdziałania przemytowi oraz nielegalnemu obrotowi wyrobami tytoniowymi świadczy procentowy udział Służby Celnej w ujawnieniach nielegalnych wyrobów tytoniowych w stosunku do innych służb w Polsce (Straż Graniczna, Policja, organy skarbowe). W przypadku nielegalnych papierosów ujawnienia dokonane przez Służbę Celną stanowiły w ostatnich latach ponad 70% ujawnień dokonanych przez służby państwowe, tj. w 2009 r. i 2010 r. - 77%, w 2011 r. - 74%, w I połowie 2012 r. - 71%. Natomiast w przypadku nielegalnego tytoniu ujawnienia dokonane przez Służbę Celną stanowiły w latach 2009 i 2010 odpowiednio 88,5% i 94% ujawnień dokonanych przez służby państwowe. W 2011 r. udział Służby Celnej w ujawnieniach tytoniu spadł do 48%, na co wpłynęły działania Policji związane z likwidacją nielegalnych wytwórni papierosów i tytoniu do palenia, natomiast w I półroczu 2012 r. udział Służby Celnej w ujawnieniach nielegalnego tytoniu kształtował się na poziomie 80%.

   Należy również podkreślić, że Polska plasuje się w ścisłej czołówce państw członkowskich Unii Europejskiej pod względem ujawnień nielegalnych wyrobów tytoniowych, w tym głównie papierosów, a w latach 2009 i 2010 zajmowała pierwsze miejsce, wyprzedzając takie kraje, jak Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy i Niemcy. W 2011 r. Polska zajęła trzecią pozycję w ww. statystyce wskutek przesunięcia na południe Europy głównego strumienia napływu nielegalnych papierosów na obszar UE. Przyczyniły się do tego m.in. wzmożone kontrole wykonywane przez Służbę Celną na polskim odcinku zewnętrznej granicy UE.

   Niezależnie od powyższego pragnę poinformować Panią Marszałek, że podejmowane są działania kontrolne oraz legislacyjne mające na celu przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom w zakresie niekontrolowanego obrotu surowcem tytoniowym, który jest wykorzystywany do nielegalnej produkcji papierosów. W szczególności działania legislacyjne w dłuższej perspektywie czasu zmierzają do ograniczenia negatywnych skutków finansowych dla budżetu państwa związanych z niekontrolowanym dostępem do surowca tytoniowego.

   W dniu 5 września 2012 r. Zespół ds. Programowania Prac Rządu pozytywnie rozpatrzył wniosek ministra finansów i zdecydował o dodaniu projektu założeń do projektu zmiany ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw, przewidującego całościowe uregulowanie zagadnień związanych z opodatkowaniem i obrotem surowcem tytoniowym, do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów.

   Równolegle Ministerstwo Finansów przygotowało projekt zmiany ustawy o podatku akcyzowym dotyczący zagadnień opodatkowania suszu tytoniowego (wysuszonych liści tytoniu niebędących jeszcze wyrobem tytoniowym). Projekt przewiduje ujęcie suszu tytoniowego w katalogu wyrobów akcyzowych oraz opodatkowanie tego suszu podatkiem akcyzowym w przypadku, gdy jest on sprzedawany innym podmiotom niż uprawnionym podmiotom (podmiotom będącym pośredniczącymi podmiotami tytoniowymi lub podmiotom prowadzącym składy podatkowe). Projekt przewiduje również opodatkowanie akcyzą importu i nabycia wewnątrzwspólnotowego suszu tytoniowego w przypadku, gdy czynności te są dokonywane przez podmioty inne niż uprawnione. Opodatkowaniu będzie podlegało również nabycie lub posiadanie tego suszu przez inny podmiot niż podmiot uprawniony, jeżeli nie została od niego zapłacona akcyza w należnej wysokości i nie można ustalić podmiotu, który dokonał sprzedaży tego suszu. Oznacza to, że nie będzie powstawał obowiązek podatkowy w stosunku do podmiotu posiadającego susz tytoniowy, który sam go wyprodukował. Do suszu tytoniowego nie będzie miała zastosowania procedura zawieszenia poboru akcyzy. Ponadto projekt przewiduje w stosunku do suszu tytoniowego podlegającego opodatkowaniu obowiązek jego oznaczania znakami akcyzy oraz obrotu tym wyrobem w opakowaniu, nie luzem, w celu umożliwienia sprawowania kontroli nad obrotem tym suszem.

   Powyższe zmiany zostały włączone do projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej.

   Mam nadzieję, że przedstawione wyjaśnienia stanowią wyczerpującą odpowiedź na złożoną interpelację i spotkają się z uprzejmą akceptacją Pani Marszałek.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Jacek Kapica

   Warszawa, dnia 22 października 2012 r.